W Szwajcarii trwa aktualnie dyskusja nad trybem powoływania sędziów Sądu Federalnego w kontekście realizacji zasady niezawisłości sędziowskiej. Sędziów Sądu Federalnego wybiera na sześcioletnią kadencję Zgromadzenie Federalne (dwuizbowy parlament) bezwzględną większością głosów. O wyborze sędziego decyduje poparcie ze strony frakcji parlamentarnej.
Pod koniec swojej sześcioletniej kadencji sędziowie muszą ubiegać się o reelekcję i tym samym poparcie określonej siły politycznej. W praktyce oznacza to, że kandydaci na urząd sędziego, aby zachować szansę na wybór, są de facto zmuszeni do wykazania związków z partią polityczną[1].
Oceny tej nie zmienia praktyka, która wskazuje, że osoba pełniąca urząd sędziego wybierana jest na kolejną kadencję. Służy temu zwyczaj rozpatrywania w pierwszej kolejności kandydatury sędziego ubiegającego się o reelekcję. Nowi kandydaci są brani pod uwagę dopiero w drugiej kolejności, jeżeli urzędującymi sędziami nie uda się obsadzić wszystkich wakatów[2].
Przedstawiona w 2019 r. Inicjatywa na rzecz Sprawiedliwości ma na celu odejście od tego systemu, proponując, aby członkowie Federalnego Sądu Najwyższego zostali wyłonieni w drodze loterii po wstępnej selekcji dokonanej przez niezależną specjalistyczną komisję. Ponadto ich kadencja nie powinna kończyć się przed upływem pięciu lat od osiągnięcia normalnego wieku emerytalnego. Parlament mógłby odwołać sędziego tylko w poważnych przypadkach[3]. Kwestia zmiany trybu wyboru sędziów Sądu Federalnego była przedmiotem głosowania powszechnego w dniu 28 listopada 2021 r. Jak powiedział Adrian Gasser – inicjator przedkładanej noweli, szwajcarski przedsiębiorca: „Szwajcaria nie jest państwem konstytucyjnym, ale zamożną spółdzielnią, która zaraz opróżni swoją własną lodówkę”[4].
Inicjatywę tę należy uważać za tym cenniejszą, że nie istnieją przepisy określające kwalifikacje kandydata na urząd sędziego Sądu Federalnego[5]. Choć obejmują go z reguły doświadczeni prawnicy, o możliwości uzyskania mandatu przesądza poparcie ze strony czterech najsilniejszych partii, reprezentowanych w Radzie Federalnej (rządzie). Bardziej zatem niż rzeczywiste kwalifikacje kandydatów liczy się troska o zachowanie zrównoważonych wpływów frakcji parlamentarnych w Sądzie Federalnym[6].
Projekt przedstawiony przez Inicjatywę na rzecz Sprawiedliwości może pomóc zapobiec kontynuowaniu tej praktyki i znacząco wzmocnić niezawisłość sędziów federalnych. Oceny tej nie zmienia fakt, iż sędziowie Sądu Federalnego funkcjonują w ramach specyficznego, nieznajdującego odzwierciedlenia w innych państwach systemu politycznego. Podkreślić ponadto należy, iż wyróżnikiem ustroju konstytucyjnego Konfederacji Szwajcarskiej jest zwierzchnictwo parlamentu nad innymi organami państwowymi. Niemniej Zgromadzenie Federalne nie dysponuje formalnymi możliwościami kształtowania kierunku orzecznictwa Sądu Federalnego.
[1] https://www.justiz-initiative.ch/nachricht/news/sollten-die-hoechsten-richterinnen-und-richter-im-losverfahren-bestimmt-werden.html
[2] P. Tschannen, Staatsrecht der Schweizerischen Eidgenossenschaft, Stämpfli Verlag AG, Bern 2007, s. 524.
[3] https://www.justiz-initiative.ch/nachricht/news/sollten-die-hoechsten-richterinnen-und-richter-im-losverfahren-bestimmt-werden.html
[4] https://www.faz.net/aktuell/wirtschaft/unternehmen/was-gasser-mit-einer-volksinitiative-erreichen-moechte-17654490.html
[5] Kandydat musi formalnie dysponować jedynie czynnym prawem wyborczym.
[6] K. Prokop, Sąd Federalny Konfederacji Szwajcarskiej – pozycja ustrojowa, organizacja i kompetencje, [w:] Państwo prawa, parlamentaryzm, sądownictwo konstytucyjne, red. A. Jamróz, Temida 2, Białystok 2012, s. 250 i n.
