- Dążenie do zwiększenia udziału niskoemisyjnej energetyki wiatrowej i słonecznej wiązać się będzie z pogłębieniem zależności importowej od Chińskiej Republiki Ludowej a tym samym z ograniczeniem swobody decyzyjnej względem „systemowego rywala”
- Wzrost zapotrzebowania na surowce, których złoża mają charakter skończony a ponadto są silnie skoncentrowane w wybranych regionach świata nie wpisuje się w koncepcję zasobooszczędnego rozwoju gospodarczego.
- Zwiększenie udziału samochodów elektrycznych, energetyki wiatrowej i słonecznej może doprowadzić do niebezpiecznej zależności importowej, jeżeli nie zostaną podjęte środki zaradcze w postaci inwestycji we własne zakłady wydobywcze i rafinacyjne na terenie oraz poza granicami Unii Europejskiej.
- Zapewnienie bezpieczeństwa łańcuchów dostaw wymagać będzie od państw członkowskich UE inwestycji nie tylko w zakłady produkujące technologie przeznaczone na rynek samochód elektrycznych, ale także w kopalnie i zakłady rafinacji Surowców Krytycznych oraz implementacji efektywnych metod ich recyklingu.
Na przełomie II i III dekady XXI wieku Zielona transformacja stała się głównym kierunkiem w polityce wewnętrznej Unii Europejskiej. Decyzja ta podyktowana została przyspieszeniem zmian klimatycznych, silniejszym wsparciem społecznym dla idei środowiskowych oraz dążeniem państw członkowskich do stworzenia nowego impulsu rozwojowego, w szczególności dla sektora motoryzacyjnego. Istotnym aspektem nowej polityki ma być ponadto podniesienie odporności łańcuchów dostaw, co umożliwi zachowanie niezależności decyzyjnej od zewnętrznych dostawców surowców takich jak Chiny czy Rosja. Zgodnie z deklaracjami UE za sprawą Zielonego Ładu stanie się nowoczesną, zasobooszczędną i konkurencyjną gospodarką, która w 2050 r. osiągnie zerowy poziom emisji gazów cieplarnianych netto przy jednoczesnym oddzieleniu wzrostu gospodarczego od zużywania zasobów
Osiągniecie celów neutralności emisyjnej do 2050 r. a także zwiększenia udziału energii odnawialnych w miksie energetycznym do 32% w 2030 r. wymagać będzie nakładów kapitałowych wycenianych przez Komisję Europejska na co najmniej 1 bilion euro w dekadzie 2020-2030. Do kosztów bezpośrednich dochodzą również problemy wynikające z wewnętrznych sprzeczności między poszczególnymi celami projektu. Przykładowo Chiny odpowiadają za 89% światowych dostaw magnezu niezbędnego do produkcji turbin wiatrowych i paneli fotowoltaicznych. Prognozuje się, że w związku z realizacją ambitnych celów klimatycznych zapotrzebowanie UE na ten metal w okresie 2030-2050 wzrośnie o 190%. Dążenie do zwiększenia udziału niskoemisyjnej energetyki wiatrowej wiązać się będzie w tym konkretnym przypadku z pogłębieniem zależności importowej od Chińskiej Republiki Ludowej a tym samym z ograniczeniem swobody decyzyjnej względem „systemowego rywala”. Wzrost zapotrzebowania na surowce, których złoża mają charakter skończony a ponadto są silnie skoncentrowane w wybranych regionach świata także nie wpisuje się w koncepcję zasobooszczędnego rozwoju gospodarczego.
Przypadek magnezu ten nie jest jednak odosobniony w znaczącym stopniu dotyczy również innych Surowców Krytycznych w tym metali ziem rzadkich. Zgodnie z wykazem KE z 2020 roku Surowce Krytyczne (Critical Raw Materials) obejmują grupę 30 surowców. O sklasyfikowaniu danego surowca jako „krytycznego” decydowały dwa kryteria. Pierwszym z nich jest znaczenie dla rozwoju nowoczesnej gospodarki niskoemisyjnej opartej o odnawialne źródła energii i zaawansowane technologie cyfrowe Drugim kryterium oceny jest podatność na zakłócenia w dostawach wynikające z geograficznej koncentracji złóż poza granicami Unii Europejskiej.
Surowce Krytyczne zgodnie z nazwą są nieodzowne dla rozwoju takich kluczowych technologii dla gospodarek niskoemisyjnych, jak baterie litowo-jonowe, ogniwa paliwowe, energetyka wiatrowa, elektryczne silniki trakcyjne, fotowoltaika, robotyka, drony, druk 3D oraz inne technologie cyfrowe.Wydobycie i proces obróbki metali ziem rzadkich są skoncentrowane w państwach spoza UE, wśród których Chiny odgrywają kluczową rolę. Obecnie odpowiadają one łącznie za 98% dostaw pierwiastków ziem rzadkich do UE i około 62% dla wszystkich zdefiniowanych 30 Surowców Krytycznych. Tym samym zwiększenie udziału samochodów elektrycznych, energetyki wiatrowej i słonecznej może doprowadzić do niebezpiecznej zależności importowej, jeżeli nie zostaną podjęte środki zaradcze w postaci inwestycji we własne zakłady wydobywcze i rafinacyjne na terenie oraz poza granicami Unii Europejskiej. Rozwiązaniem uzupełniającym może być także odzyskiwanie surowców z recyklingu w ramach Gospodarki o Obiegu Zamkniętym, ale proces ten jest utrudniony z powodu długiego cyklu życia produktów zawierających surowce krytyczne, wysoki koszt i odmienne wskaźniki odzyskiwania pierwiastków wraz z końcem cyklu życia produktu (EOL-RIR).
Unia Europejska będzie musiała zmierzyć się z podobnymi wyzwaniami także w sektorze elektro mobilności. Obecne przepisy przewidują 15-procentowy udział pojazdów w pełni elektrycznych i hybrydowych pojazdów typu plug-in do 2025 r. i 35% do 2030 roku. Bardziej wymagający wariant transformacji jest niemożliwy do osiągnięcia bez ścisłej współpracy z przedsiębiorstwami z ChRL w ramach globalnych łańcuchów dostaw. Chiński rynek pojazdów energetycznych, obejmujący głównie pojazdy z napędem elektrycznym i hybrydowym, wzrósł w 2021 r. o 157% do 3,52 mln sztuk, w tym 2,91 mln pojazdów zasilanych bateryjnie, co czyni Chiny największym pojedynczym rynkiem pojazdów elektrycznych na świecie.
CATL z siedzibą w prowincji Fujian pozostaje największym pojedynczym dostawcą samochodowych akumulatorów litowo-jonowych z udziałem w rynku światowym na poziomie 32,6% w 2021 r., co stanowiło wzrost o osiem punktów procentowych w porównaniu z 2020 r. Czwarte miejsce na liście zajmuje chiński BYD świecie, z 8,8% udziałem w światowym rynku. Łączny udział ChRL w globalnej zdolności produkcyjnej baterii litowo-jonowych wyniósł 76% w 2020 r.
Dominacja Chin nie ogranicza się jednak do wielkości rynku pojazdów czy baterii litowo-jonowych, ale obejmuje również łańcuchy dostaw surowców krytycznych. Darton Commodities szacuje że chińskie rafinerie dostarczyły w 2021 r. 85% kobaltu przeznaczonego do poprawy stabilności akumulatorów litowo-jonowych. Pomimo tego, że większość kobaltu sprowadzana jest z Demokratycznej Republiki Konga, 70% krajowego sektora przypada na przedsiębiorstwa z ChRL. Dochodzenie New York Times wykazało, że 15 z 19 kopalń kobaltu w tym kraju było własnością lub było finansowane przez chińskie firmy oraz banki państwowe. Chińska dominacja w łańcuchu dostaw jest jeszcze wyraźniejsza na etapie rafinacji: badania Bloomberg New Energy Finance pokazują, że chińskie firmy odpowiadają za 80% globalnego przetwarzania surowców bateryjnych. Zapewnienie bezpieczeństwa łańcuchów dostaw wymagać będzie od państw członkowskich UE inwestycji nie tylko w zakłady produkujące technologie przeznaczone na rynek samochód elektrycznych, ale także w kopalnie i zakłady obróbki surowców krytycznych.
W nadchodzących dekadach ze względu na rosnącą populację świata, uprzemysłowienie, cyfryzacji dążenie do niskomisyjności w sposób skokowy wzrośnie zapotrzebowanie na metale i minerały, w tym m. in Surowce Krytyczne. OECD prognozuje, że globalny popyt na tego rodzaju surowce wzrośnie ponad dwukrotnie, z 79 miliardów ton dzisiaj do 167 miliardów ton w 2060 roku. Światowa konkurencja o zasoby stanie się zacięta a dodatkowo wyostrzą ją antagonizmy związane ze strategiczną rywalizacją na płaszczyźnie politycznej i militarnej między takimi państwami jak Chiny, USA i Rosja. W przypadku Unii Europejskiej zależność od Surowców Krytycznych niezbędnych do wprowadzenia Zielonego Ładu może wkrótce zastąpić dzisiejszą zależność od ropy, jeżeli zawczasu nie podjęte zostaną działania zaradcze w formie inwestycji we wszystkie elementy łańcucha dostaw i produkcji. Ponownej ewaluacji poddana musi zostać także radykalna koncepcja transformacji energetycznej i sektora motoryzacyjnego w oparciu o odnawialne źródła energii. Przy realizacji koncepcji niezbędne jest uwzględnienie wpływu implementacji nowych technologii na odporność łańcuchów dostaw, niezależność polityczną państw członkowskich, koszty społeczne oraz pozaemisyjne koszty środowiskowe.
