Dr Alicja Malewska

Akademia Ignatianum w Krakowie

https://orcid.org/0000-0002-1882-0475

 

Litwa – małe państwo w cieniu wielkiego zagrożenia

Definicja małego państwa jest – podobnie jak wiele innych terminów w nauce o stosunkach międzynarodowych – niemożliwa do sformułowania w sposób uniwersalny i jednoznaczny. Jednocześnie jest to pojęcie intuicyjne i niezbędne do opisu rzeczywistości politycznej, więc naukowcy oraz analitycy tworzą robocze zestawy kryteriów, pozwalających określić, czy dany kraj należy do tej kategorii. Najczęściej stosowane kryteria to: wielkość populacji, wartość gospodarki (PKB), wielkość terytorium, siła polityczna, ale też trudniej mierzalne wskaźniki, takiej jak percepcja potęgi, tożsamość czy poziom suwerenności[1]. Przykładowo, Piotr Bajda proponuje do grupy małych państw europejskich zaliczać te, których populacja jest mniejsza niż 10 mln obywateli, terytorium nie większe niż 80 tys. km2, a przywódcy polityczni sami identyfikują się z taką charakterystyką[2]. Litwa z liczbą ludności o wysokości 2,8 mln mieszkańców (137 pozycja na świecie), powierzchnią całkowitą 65 tys. km2 (121 pozycja) oraz PKB o wartości 68 mld dolarów (86 pozycja)[3] spełnia wszystkie wymierne przesłanki pozwalające opisywać ją jako małe państwo. Celem tego artykułu jest pokazanie, w jaki sposób świadomość przynależności do tej kategorii wpływa na litewskie elity polityczne w kwestiach kształtowania polityki zagranicznej, zwłaszcza w kwestiach dotyczących przyszłego kształtu Unii Europejskiej oraz w obliczu wojny w Ukrainie.

W literaturze przedmiotu można znaleźć wyjątkowo proste podejście, zgodnie z którym każdy kraj, który nie jest mocarstwem, jest postrzegany jako małe państwo. Jest to perspektywa wywodząca się z okresu gwałtownych przemian historycznych, kiedy nowe organizmy państwowe powstawały w wyniku rozpadu imperiów oraz dekolonizacji. Wartość badawcza takiej definicji jest jednak bardzo ograniczona, zwłaszcza jeżeli podmiotem badania mają być wspomniane małe państwa[4]. W przypadku Litwy jej zastosowanie ma jednak pewien sens. W XX wieku Litwini dwukrotnie deklarowali niepodległość: w 1918 roku po wyzwoleniu się spod władzy Imperium Rosyjskiego i w 1990 roku po wyjściu ze Związku Radzieckiego. Oddzielając się od mocarstwa (nawet w jego schyłkowej fazie)  Litwa niejako automatycznie była definiowana poprzez opozycję do większego i silniejszego podmiotu.

W ujęciu neorealistów małe państwo jest tożsame z państwem słabym, ze względu na jego ograniczone zasoby i moc kształtowania rzeczywistości międzynarodowej. Taki kraj jest postrzegany jako przedmiot, a nie podmiot stosunków międzynarodowych, który ze względu na zagrożenie dla swojego bezpieczeństwa zwykle wybiera strategię bandwagoningu zamiast zasady zachowania równowagi sił[5]. Litwa od momentu odzyskania niepodległości wyraźnie opowiedziała się po jednej ze stron ładu pozimnowojennego, dążąc do ścisłej integracji z Zachodem, czego symbolem było przystąpienie do Unii Europejskiej i NATO w 2004 roku. Oczywistą motywacją takich działań była chęć zapewnienia sobie obrony przed imperialistycznymi zakusami ze strony Rosji. Jako małe państwo Litwa nie miała w ostatnich dziesięcioleciach wielkiego wpływu na bieg wydarzeń międzynarodowych, jednak nie oznacza to całkowitego braku podmiotowości na arenie międzynarodowej. Dowodem na poparcie ostatniej tezy może być chociażby stanowisko Wilna w konflikcie z Chinami, które ostatecznie doprowadziło do wycofania się krajów bałtyckich z inicjatywy 17+1[6].

Perspektywa liberalna nie zgadzając się na sprowadzanie istoty relacji międzynarodowych jedynie do konkurencji między potęgami światowymi zapewnia więcej narzędzi do analizy małych państw. Szczególnie istotne jest przyznanie, że nawet niewielkie podmioty polityczne mogą wywierać wpływ poprzez aktywne wykorzystywanie instytucji międzynarodowych, które nakładają ograniczenia również na znacznie silniejszych graczy[7]. Przykładem może być przystąpienie Litwy (oraz pozostałych krajów bałtyckich) do strefy euro – była to w równym stopniu decyzja gospodarcza, mająca przynieść wymierne zyski, co polityczna. W razie zagrożenia ze strony Federacji Rosyjskiej państwa te mogą spodziewać się pomocy od europejskich sojuszników nie tylko ze względu na solidarność, ale również chęć ochrony wspólnego obszaru walutowego[8].

Poststrukturalizm z kolei neguje obiektywność i materialność czynników, którymi posiłkują się przytoczone wcześniej teorie. Skupia się na wykorzystaniu analizy dyskursu, w ramach którego powstaje pojęcie „małości”. W takim ujęciu kategoria małych państw jest jedynie jedną z perspektyw postrzegania rzeczywistości, która może nieść ze sobą zróżnicowane treści, przekładające się na odmienne strategie działania. Poststrukturalizm przyznaje małym państwom podmiotowość i przygląda się ich tożsamości, kształtowanej w zmieniających się okolicznościach stosunków międzynarodowych. To oznacza, że treść zawarta w pojęciu małego państwa może się zmieniać z biegiem czasu, kojarząc się nie tylko ze słabością i ograniczeniami, ale na przykład z elastycznością i okolicznością łagodzącą. Stawia również pytania o relacje z Innym, w opozycji do którego powstaje tożsamość takiego kraju[9]. Litewska tożsamość mieści w sobie długą tradycję definiowania się poprzez przeciwstawienie wobec większego Innego – była nim Polska ze względu na zagrożenie dominacją kulturową w okresie Rzeczpospolitej Obojga Narodów, czy jeszcze wcześniej chrześcijańska Europa. Jednak zarówno z aktualnej, jak i historycznej perspektywy, najistotniejszym Innym jest Rosja.

Z powyższych rozważań wyłania się obraz Litwy jako państwa małego ze względu na posiadane zasoby oraz w relacji do potężnego sąsiada. Istnieje jednak jeszcze jeden kontekst instytucjonalny, w którym obiektywna lub subiektywna wielkość i siła tego kraju ma szczególne znaczenie – to członkostwo w Unii Europejskiej. Kwestia stanowiska Litwy w kontekście agresji rosyjskiej na Ukrainę oraz dyskusji na temat przyszłego współpracy europejskiej jest więc obecnie szczególnie aktualnym pytaniem badawczym, które zostanie przeanalizowane w tym artykule przy użyciu perspektywy poststrukturalnej.

Litwa przystąpiła do Unii Europejskiej na fali olbrzymiego eurooptymizmu (w powszechnym referendum swoje poparcie dla tej decyzji wyraziło ponad 91% uczestników[10]). Panowało więc niemal jednomyślne przekonanie o korzyściach związanych z członkostwem w tej organizacji. Dominowały argumenty gospodarcze i związane z kwestiami bezpieczeństwa, a także narracja o „powrocie do Europy”. Z politycznego punktu widzenia szczególnie istotny był również fakt, że każde państwo członkowskie, bez względu na wielkość i zasoby, posiadało głos w Radzie Europejskiej, która podejmowała kluczowe decyzje na zasadzie jednomyślności. Sprowadzało się to do przyznania prawa weta nawet najmniejszym czy najmłodszym krajom we wspólnocie. Było to bezprecedensowe narzędzie wpływu i środek nacisku w całej historii litewskiej polityki zagranicznej, które zwiększało jej podmiotowość na arenie międzynarodowej i umożliwiało obronę  interesów narodowych.

Traktat z Lizbony, zmieniający zasady głosowania, miał na celu usprawnienie i przyspieszenie procesu decyzyjnego w powiększonej Unii. Dla małych i średnich państw oznaczało to jednak utratę na sile głosu (w odniesieniu do wielkości ich populacji oraz ustaleń Traktatu z Nicei). W połączeniu z rozszerzeniem zakresu spraw, w których Rada UE mogła głosować większością kwalifikowaną, było to interpretowane jako reformy sprzyjające największym państwom, które mogły narzucać kierunki polityki w kolejnych obszarach, bez obawy o weto ze strony pojedynczych państw członkowskich. Dla Litwy oznaczało to konieczność budowania sojuszy w celu obrony swoich interesów narodowych. Bez entuzjazmu również przyjęto na Litwie zapis o zmniejszeniu liczby członków Komisji Europejskiej (który co prawda dotychczas nie został zrealizowany). Mimo że z założenia komisarze reprezentują całą wspólnotę, a nie swój naród, to z punktu widzenia małych państw kwestią prestiżu jest posiadanie swoich przedstawicieli wśród najwyższych urzędników unijnych[11].

Pozytywnie z kolei oceniono zawarte w Traktacie z Lizbony przesłanki do rozwijania wspólnej polityki energetycznej, która mogłaby pomóc w zwalczaniu izolacji Litwy od Europy Zachodniej. Tematy związane z energetyką zawsze zajmowały szczególnie istotne miejsce w agendzie politycznej rozmów między Wilnem a Brukselą. Warto przypomnieć, że jednym z warunków akcesyjnych było zamknięcie przez Litwę Ignalińskiej Elektrowni Atomowej (IAE), która zaspokajała nawet do 90% zapotrzebowania na energię elektryczną kraju. Unia obiecała pokryć większość kosztów związanych z likwidacją obiektu, która potrwa do 2038 roku[12]. Mimo tego Litwini traktowali tę decyzję jako zło konieczne i poświęcenie dla wyższego celu, jakim była integracja europejska. Koszt utraconych przychodów w związku z zamknięciem elektrowni według szacunków miał wynosić około 1% PKB rocznie[13]. Mimo otrzymania dedykowanych funduszy unijnych Litwa musiała wyłożyć na ten projekt setki milionów euro na przestrzeni kilkudziesięciu lat, co stanowi niebagatelną kwotę dla małego kraju. Kolejną kategorią kosztów były konsekwencje gospodarcze i społeczne dla regionu, który w znacznej mierze był uzależniony od IAE, czyli największego pracodawcy i kontrahenta w okolicy.

W narracji wokół niezadowolenia związanego z wymuszonym zamknięciem elektrowni atomowej ważne miejsce zajmowały również argumenty o utracie niezależności energetycznej. Kraje bałtyckie, jako ostatnie w Europie, należą do systemu elektroenergetycznego Wspólnoty Niepodległych Państw. Działalność systemu IPS/UPS opiera się na bazie prawnej, która budzi spore wątpliwości. Z jednej strony jej główną podstawą prawną nie są umowy międzypaństwowe, tylko porozumienia zawarte między operatorami sieci elektroenergetycznych, tzw. umowa BRELL. Jednocześnie rzeczywista kontrola nad działalnością całej sieci spoczywa całkowicie w rękach rosyjskich podmiotów. Jako że przedsiębiorstwa energetyczne stanowią jedno z kluczowych narzędzi wykorzystywanych w polityce zagranicznej Rosji, prowadzi to do niebezpiecznego uzależnienia Litwy, Łotwy i Estonii od decyzji Kremla[14].

W kontekście bezpieczeństwa energetycznego szczególnie widoczne są zagrożenia wynikające z bycia małym państwem. Ze względu na ogromne koszty Litwie nie udało się zrealizować pomysłu wybudowania nowej elektrowni atomowej. Tymczasem w odległości zaledwie 50 km od Wilna, w białoruskim Ostrowcu taki obiekt zbudowano i uruchomiono, korzystając z hojnego rosyjskiego wsparcia w postaci kredytów oraz know how, dostarczanego przez spółkę „Rosatom”. Budowa kolejnej elektrowni jądrowej, w obwodzie kaliningradzkim, 12 km od granicy z Litwą, jest obecnie wstrzymana[15].

Uzyskanie niezależności energetycznej i synchronizacja z sieciami Europy kontynentalnej była dla krajów bałtyckich priorytetem od lat, ale nabrała szczególnego znaczenia w obliczu wojny w Ukrainie. Projekt  powinien zostać sfinalizowany do 2025 roku, głównie za pośrednictwem istniejącego już połączenia naziemnego między Polską i Litwą „LitPol Link” oraz budowanego podmorskiego łącza „Harmony Link”. Większą część kosztów inwestycji pokrywają środki pozyskane z funduszy unijnych[16]. Tymczasem w maju 2022 roku Litwa zrezygnowała całkowicie z zakupu rosyjskiej energii elektrycznej, opierając się na produkcji własnej oraz dostawach z Szwecji, Łotwy i Polski. Podobną decyzję podjęła już wcześniej spółka „Orlen Lietuva”, jedyny importer ropy naftowej na Litwie[17].

Niewątpliwy sukces w drodze do uniezależnienia się energetycznego odniosła Litwa w sferze dostaw gazu. W kwietnia 2022 roku, w odpowiedzi na szantaż energetyczny Kremla wobec Europy, litewski rząd zdecydował o całkowitej rezygnacji z rosyjskiego gazu (z wyjątkiem tranzytu do obwodu kaliningradzkiego). Tymczasem do roku 2015 było to jedyne źródło importu tego surowca. Jednak dzięki inwestycji w statek „Independence”, który cumując w Kłajpedzie pełni funkcję terminalu gazowego udało się pozyskać dostawy z alternatywnych źródeł. Ze względu na wysokie koszty związane z rozbudową portu i leasingiem gazowca (z opcją wykupu po 10 latach), pojawiły się obawy, czy ta inwestycja będzie rentowna. Tymczasem okazało się, że dzięki dywersyfikacji dostawców ceny gazu spadły, a oszczędności z tego tytułu przewyższają koszt wynajmu jednostki „Independence”[18].

W tym miejscu warto zwrócić uwagę, że chociaż bezpieczeństwo energetyczne należy do najważniejszych priorytetów państwowych, to niekoniecznie przekłada się na analogiczne poparcie dla tego celu wśród społeczeństwa. Według badania z 2017 roku 2/3 obywateli postawionych przed wyborem między ceną a bezpieczeństwem wskazuje, że państwo powinno bardziej dbać o tanią energię, nawet kosztem niezależności. Poparcie dla tej drugiej z opcji zwiększało się wraz ze wzrostem dochodów i wykształcenia respondentów[19]. Należy dodać, że w badaniu Eurobarometru przeprowadzonym już po wybuchu wojny w Ukrainie obywatele Litwy silnie opowiedzieli się za uniezależnieniem się Europy od rosyjskich dostaw ropy i gazu[20]. Niemniej te dane pokazują, że wciąż niewielka część społeczeństwa czuje się na tyle bezpiecznie pod względem materialnym, by móc nadawać priorytet innym kwestiom niż ceny podstawowych dóbr i usług. Może to utrudniać realizację inwestycji, które nie cieszą się poparciem wyborców, zwłaszcza w obecnym klimacie bezprecedensowych podwyżek na europejskich rynkach energii i niezwykle wysokiej inflacji[21].

Bezpieczeństwo energetyczne jest jedną z tych sfer, w których wielkość państwa i bogactwo zasobów ma szczególnie istotne znaczenie. Litwa przez lata była uzależniona od rosyjskich dostaw surowców nie tylko ze względu na historię i położenie. Barierą w uzyskaniu większej niezależności były niezwykle wysokie koszty inwestycji, które pozwalałyby na samodzielną produkcję lub dywersyfikację źródeł importu energii. Jednocześnie Litwa ze względu na wielkość zamówień miała bardzo słabą pozycję negocjacyjną i musiała zgadzać się na zawyżone ceny narzucane przez gigantów pokroju Gazpromu. Kluczowe dla realizacji szeregu inwestycji okazały się fundusze unijne. W celu zwiększenia szans na zdobycie tych środków kraje bałtyckie zwykle przedstawiały wspólne stanowisko, mimo że zdarzały się między nimi pewne różnice zdań. Poprzez wspólne projekty energetyczne Litwa zacieśniła również współpracę z innymi krajami regionu – Szwecją, Finlandią i przede wszystkim Polską. W tym ostatnim przypadku przyczyniło się do ocieplenia obustronnych stosunków, które przez kilka lat były napięte ze względu na nierozwiązane kwestie podnoszone przez mniejszość polską na Litwie. Dzięki wspólnym interesom kraje bałtyckie jeszcze bardziej zacieśniały nieformalną koalicję, ale zaczęły również szukać form współpracy z większymi krajami w regionie. W sferze energetycznej Litwa działa głównie w formacie BEMIP (Baltic energy market interconnection plan) oraz Bałtyckiej Rady Ministrów[22].

Skoro mowa o sektorze energetycznym, warto przyjrzeć się postępom Litwy w realizacji założeń Europejskiego Zielonego Ładu. Sama idea spotkała się w kraju z poparciem, co wynika między innymi z głęboko zakorzenionego w litewskiej tożsamości szacunku dla natury. Do sukcesów należy zaliczyć systematyczne rozwijanie źródeł odnawialnej energii, które już w 2013 roku stanowiły 23% w końcowym bilansie zużycia energii, czyli osiągnięty został cel, którego Unia oczekiwała w roku 2020. Władze zapowiedziały ambitne plany dalszego rozwijanie tego sektora, zwłaszcza poprzez budowę elektrowni wiatrowych, tak by do 2030 roku odnawialne źródła energii pokrywały 100% zapotrzebowania na prąd w kraju. Litwa osiąga również niezłe wyniki jeżeli chodzi o ekoinnowacje, plasując się mniej więcej w środku tabeli pośród wszystkich państw członkowskich. Wśród największych wyzwań jest skuteczne zmniejszenie emisji dwutlenku węgla oraz modernizacja sektora transportu, który odpowiada za największe zużycie energii[23].

Od momentu wybuchu wojny w Ukrainie Europa rozpoczęła wycofywanie się z importowania rosyjskich nośników energii i zastępowanie ich surowcami od innych dostawców. W związku z trudną sytuacją na niektórych rynkach i gwałtownym wzrostem cen zaczęły pojawiać się głosy o potrzebie rewizji Europejskiego Zielonego Ładu i przesunięciu ambitnych celów klimatycznych na dalszą przyszłość. Należy dodać, że litewscy liderzy opinii publicznej nie opowiadali się za taką opcją. W tym kontekście bycie małym państwie może być potraktowane jako zaleta – wiąże się z większą elastycznością w procesie dywersyfikacji dostawców oraz większą łatwością przestawiania całej gospodarki na odnawialne źródła energii. Dzięki konsekwentnej polityce inwestycyjnej w ostatniej dekadzie Litwa potrafiła uniezależnić się od Rosji, znacznie zwiększając swoje bezpieczeństwo energetyczne. Jednocześnie obrała kierunek transformacji gospodarki w duchu zrównoważonego rozwoju i jak dotychczas nawet wzrost cen nośników energii nie zmusił rządu do zboczenia z tego kursu.

Kolejnym polem, na którym Litwa musi nieustannie zderzać się z wyzwaniami wynikającymi z jej wielkości i skromnych zasobów, jest obszar bezpieczeństwa narodowego w wymiarze militarnym. Przystąpienie do Unii Europejskiej było kamieniem milowym dla krajów bałtyckich na ich drodze do integracji kulturowej, społecznej i ekonomicznej ze światem zachodnim. Jednak to wstąpienie do NATO było traktowane jako najistotniejsza decyzja strategiczna, gdyż w regionie, który w oczach Kremla wciąż pozostawał „bliską zagranicą”, jedynie USA były uznawane za pewnego gwaranta bezpieczeństwa. Z punktu widzenia państwa takiego jak Litwa – małego i posiadającego groźnego sąsiada – artykuł 5 Traktatu Półnoatlantyckiego stanowi najcenniejszą obietnicę. Zalety członkostwa w Sojuszu nie kończą się jedynie na obietnicach – w ramach sił szybkiego reagowania NATO na Litwie została ulokowana baza, z której prowadzona jest operacja patrolowania przestrzeni powietrznej krajów bałtyckich. Dodatkowo, dzięki stworzeniu programu wzmocnionej wysuniętej obecności wojskowej na flance wschodniej na Litwie stacjonuje na stałe batalion rotacyjny o liczebności około 1500 żołnierzy[24]. Proamerykańska orientacja zawsze była widoczna w litewskiej polityce, o czym świadczyć może fakt, że nawet najbardziej kontrowersyjne działania Donalda Trumpa nie spotkały się nigdy z oficjalnym potępieniem ze strony władz w Wilnie. Natomiast jego krytyka w stosunku do członków NATO, które nie wypełniają zobowiązań finansowych, skutkowała wzrostem wydatków na obronę narodową i przekroczeniem po raz pierwszy wymaganego progu 2% PKB[25].

Poczucie zagrożenia ze strony Rosji wzrastało w krajach bałtyckich od momentu konfliktu w Gruzji w 2008 roku, i jedynie wzmocniło się po aneksji Krymu w 2014 roku. Jedną z konsekwencji tych wydarzeń oraz niepokojącej retoryki Putina było przywrócenie przez Litwę powszechnego obowiązku wojskowego w 2015 roku oraz rosnące inwestycje na obronę narodową[26]. Pierwszą sytuacją, którą niektórzy określają mianem ataku hybrydowego, był kryzys migracyjny na granicy białorusko-litewskiej w 2021 roku. W ciągu kilku miesięcy ponad 4000 osób z Iraku, Konga, Afganistanu i innych krajów trafiło z terenu Białorusi na Litwę, co obnażyło słabości w systemie ochrony granic, a także nieprzygotowanie państwa do takiej sytuacji i stało się swoistym egzaminem z przestrzegania praw człowieka. Litewskie władze oczekiwały pomocy ze strony Brukseli, która pomogłaby zapewnić szczelność zewnętrznej granicy Unii Europejskiej. Wsparcie pojawiło się w formie środków finansowych na zażegnanie kryzysu humanitarnego, a także zasobów ludzkich i materialnych do fizycznej obrony granicy. Unia odmówiła jednak współfinansowania budowy płotu, o co wspólnie zabiegały Litwa i Polska. Taką decyzję tłumaczono brakiem odpowiedniego umocowania prawnego w dokumentach unijnych, jednak powszechnie było to postrzegane jako niezgodne z duchem polityki migracyjnej UE[27]. Była to pierwsza sytuacja na taką skalę, gdy Litwa musiała przyjąć na siebie ciężar uderzenia skierowanego w całą Europę i lawirować między interesami bezpieczeństwa narodowego i prawami przysługującymi migrantom.

W 2018 roku S. Dennison, U. E. Franke i P. Zerka opublikowali badania dotyczące postrzegania najważniejszych zagrożeń przez poszczególne państwa i narody Europy. Wyniki pokazały, że Litwini najbardziej obawiają się zewnętrznej ingerencji w politykę kraju, cyberataków oraz tradycyjnej wojny. Najgroźniejszym aktorem na arenie międzynarodowej jest oczywiście Rosja, ale dostrzeżono też zagrożenie ze strony Białorusi, która w tamtym okresie stawała się coraz bardziej zależna od decyzji Kremla. Za najważniejszych partnerów strategicznych w sferze bezpieczeństwa uznaje się Niemcy (to właśnie ten kraj dowodzi batalionem NATO stacjonującym na Litwie), Polskę (największy sąsiad, w dodatku podzielający poglądy na zagrożenie ze strony Rosji), Wielką Brytanię (jako kluczowego sojusznika w NATO) oraz Szwecję (ze względu na zaangażowanie we Wschodnim Partnerstwie i regionalnych inicjatywach). Litewskie elity polityczne postrzegały Unię Europejską jako transatlantycki projekt geopolityczny, nierozerwalnie spleciony z NATO jako filarem bezpieczeństwa. Co ciekawe, w świetle wyników badania okazało się, że Litwini pokładają najwyższą z wszystkich narodów ufność w Unię Europejską[28].

W obliczu wojny w Ukrainie na nowo rozgorzały dyskusje o pomysłach stworzenia wspólnej europejskiej armii. Litwa już wcześniej była przeciwna takiemu rozwiązaniu, stojąc na stanowisku, że lepszym wariantem jest zwiększanie nakładów na obronę narodową w państwach członkowskich i tworzenie grup bojowych szybkiego reagowania na poziomie międzypaństwowym[29]. Prezydent Gitanas Nausėda w swoim przemówieniu z 2019 roku podkreślał, ze Europa powinna wziąć na siebie większą odpowiedzialność za własne bezpieczeństwo, ale bez nadawania temu etykiet typu „autonomia strategiczna” czy „armia europejska”, które mogłyby zaszkodzić współpracy z NATO[30]. Podobnie wypowiadał się w 2020 roku na Forum Ekonomicznym w Davos, gdzie wzywał pozostałych liderów politycznych, by zamiast chować się za dźwięcznymi frazami, takimi jak „europejska suwerenność strategiczna”, podjęli konkretne kroki w celi zapewnienia bezpieczeństwa Europie w obliczu narastającej agresji Rosji[31]. Takie podejście potwierdziła również doradczyni prezydenta ds. międzynarodowych już po wybuchu wojny, podkreślając, że obecnym priorytetem jest znalezienie synergicznego modelu współdziałania między Sojuszem Północnoatlantyckim i Unią, a nie koncentrowanie się na zbudowaniu samowystarczalnych sił zbrojnych[32].

Litwa w dyskusji dotyczącej europejskiej autonomii strategicznej prezentuje więc stanowisko określane mianem pragmatycznego sceptycyzmu. Dostrzega walory takiego projektu jeżeli chodzi o „miękkie” elementy bezpieczeństwa, takiej jak cyberbezpieczeństwo, zdrowie publiczne, klimat, innowacje czy technologie cywilne. Oczekuje również od Unii Europejskiej samodzielnej polityki prowadzonej wobec rywali na arenie międzynarodowej, mając na myśli głównie Rosję i Chiny. To na Brukseli powinna spoczywać odpowiedzialność zapewnienia bezpieczeństwa gospodarczego obywateli Unii, włączając w to zapobieganie kryzysom energetycznym, przerwaniu łańcuchów dostaw czy atakom cybernetycznym. Jednak w przypadku „twardych” elementów bezpieczeństwa należy inwestować w rozwijanie współpracy z NATO, które powinno być również dopuszczane do uczestnictwa w unijnych projektach i inicjatywach wojskowych. Siła militarna UE musi być budowana poprzez zwiększanie nakładów na obronę w państwach członkowskich, a nie dyskusje nad kolejnymi projektami zbrojnego ramienia UE, na których urzeczywistnienie zawsze brakuje woli politycznej. Litwa kładzie również duży nacisk na rozwijanie projektów militarnych i misji dla krajów Partnerstwa Wschodniego. Takie stanowisko Litwy sprawia, że jej naturalnymi sojusznikami w tym obszarze stają się pozostałe państwa europejskie o silnej orientacji transatlantyckiej – Polska, kraje bałtyckie i Rumunia[33].

W kwestiach bezpieczeństwa militarnego Litwa jest całkowicie świadoma zagrożeń, które wynikają z jej wielkości, zwłaszcza w porównaniu do zasobów, którymi dysponuje Rosja. Dlatego naturalną strategią jest tworzenie koalicji z silnymi państwami, które mogą stać się gwarantami bezpieczeństwa dla całego regionu Europy Środkowo-Wschodniej i zacieśnianie współpracy z krajami z tegoż regionu, ze względu na zbieżność interesów. Jednocześnie Litwa nie unika zaangażowania we wspólne projekty, proporcjonalnie do swoich możliwości. W 2022 roku kraj przekazał Ukrainie wsparcie o wartości prawie 300 mln euro w formie uzbrojenia, sprzętu wojskowego, szkoleń, rehabilitacji personelu wojskowego oraz pomocy eksperckiej. Kolejne setki milionów zostały przeznaczone na pomoc humanitarną dla uchodźców[34]. W liczbach bezwzględnych jest to zaledwie kropla w morzu potrzeb, jednak pod względem procentowej wartości udzielonej pomocy w stosunku do PKB kraju Litwa zajmuje 4 miejsce na świecie (za Estonią, Łotwą i Polską)[35]. Co istotne, wsparcie pochodziło nie tylko z pieniędzy publicznych. Głośnym echem odbiła się akcja crowdfundingowa, w ramach której Litwini w ciągu paru dni zebrali 6 mln euro na zakup drona Bayraktar dla wojsk ukraińskich[36].

Kolejnym obszarem, którego dotyczy postawione w tym artykule pytanie badawcze jest litewska polityka zagraniczna, którą tradycyjnie dzieli się na 3 etapy:

– Od odzyskania niepodległości do 1994 roku, gdy kraj umacniał swoją suwerenność i ustalał stosunki z sąsiadami. Priorytetem najwyższej wagi było wtedy ustalenie warunków wyprowadzenia rosyjskich wojsk okupacyjnych, ale też podpisanie traktatu o przyjaznych stosunkach i współpracy dobrosąsiedzkiej z Polską.

– Lata 1994 – 2004, kiedy głównym priorytetem było przystąpienie do struktur Unii Europejskiej oraz NATO i większość aktywności dyplomatycznej była skierowana na osiągnięcie tego celu.

– Po 2004 roku, czyli okres w którym Litwa nie miała już tak sprecyzowanych celów, ale mogła skupić się na zwiększaniu swojego znaczenia na arenie międzynarodowej.

W literaturze przedmiotu wskazuje się, że małe państwa zwykle mają wybór między neutralnością a strategią bandwagoningu. Litwa od momentu odzyskania niepodległości zdecydowanie dystansowała się od Rosji i dążyła do ścisłej integracji z Zachodem i przez ostatnie 30 lat były to dwa najwyraźniejsze filary jej polityki zagranicznej. Z punktu widzenia analizy zachowań małych państw znacznie ciekawsze były próby – mniej lub bardziej udane – stworzenia własnej tożsamości jako aktora międzynarodowego. Nowy ambitny cel został wyznaczony w 2004 roku i ogłoszony w dokumencie o „nowej polityce zagranicznej” – Litwa miała stać się liderem regionu, centrum współpracy sąsiedzkich krajów i promocji wartości euroatlantyckich, łączących kultury i cywilizacje[37]. Ta koncepcja miała realizować się poprzez pośrednictwo w zbliżeniu się wybranych krajów z obszaru postsowieckiego, głównie Białorusi i Ukrainy z Unią Europejską oraz NATO, chociaż uwzględniano również otwarcie się na Obwód kaliningradzki i całą Rosję. Uzasadnieniem dla takiej roli było położenie geograficzne Litwy na styku regionów Europy Północnej, Środkowej i Wschodniej, a także jej doświadczenia w procesie demokratyzacji i promowaniu wartości tolerancji i współpracy pokojowej. Ambitna koncepcja stania się liderem zderzyła się jednak z rzeczywistością i brakiem konkretnej wizji jej realizacji. Region, któremu miałaby przewodzić Litwa nigdy nie został wprost określony, a sąsiadujące państwa nie widziały w Wilnie naturalnego centrum politycznego.

Niemniej kraje Partnerstwa Wschodniego zaczęły nabierać szczególnego znaczenia w polityce zagranicznej Litwy, która widziała podwójną korzyść w zaangażowaniu w ten obszar. Z jednej strony przyciąganie kolejnych państw do orbity Unii Europejskiej zwiększało bezpieczeństwo całego regionu, z drugiej – stwarzało szansę wykazania się litewskim politykom i dyplomatom na arenie międzynarodowej. Stąd wynikały decyzje o wspieraniu opozycji na Białorusi, zaangażowaniu we wspieranie reform demokratycznych na Ukrainie poczynając od pomarańczowej rewolucji czy odwiedzinach prezydenta Adamkusa w Gruzji podczas konfliktu z Rosją. W ostatnich latach jednym z obszarów polityki zagranicznej, na których najbardziej koncentrowała się Litwa było wspieranie „państw tria”, czyli Ukrainy, Gruzji i Mołdawii w integracji ze strukturami euroatlantyckimi[38]. Wśród litewskich polityków nie brakuje jednak głosów o tym, że europejska polityka sąsiedztwa znalazła się w impasie. Integracja krajów Bałkanów Zachodnich i państw Partnerstwa Wschodniego nie postępuje do przodu, a dotychczasowe podejście, które doprowadziło do udanych poprzednich akcesji, tym razem się nie sprawdza. Sytuacja ta wymaga rewizji obecnych zasad czy nawet stworzenia nowej filozofii rozszerzenia Unii Europejskiej. Otwiera się tu pole do inicjatywy dla małych państw członkowskich, które są zdolne do wykreowania nowatorskich idei, w odróżnieniu od skostniałych w metodach działania tradycyjnych centrów, takich jak Berlin, Paryż czy Bruksela[39].

Skoro mowa o reformach w Unii, to warto również przyjrzeć się stanowisku Wilna wobec pomysłów całkowitego zrezygnowania z zasady jednomyślności, zwłaszcza w obszarze Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa. Jako małe państwo, które jest świadome swoich ograniczonych możliwości wpływania na rzeczywistość międzynarodową, Litwa przywiązywała ogromne znaczenie do tej zasady. Zapewniała ona możliwość zablokowania każdej niekorzystnej decyzji, umacniając w ten sposób pozycję, a także podmiotowość i suwerenność nawet najmniejszych państw członkowskich w procesach decyzyjnych. Nie dziwi więc niechęć takich krajów do rezygnacji z tego mechanizmu głosowania na rzecz kwalifikowanej większości, która może prowadzić do marginalizacji głosów słabszych i mniejszych państw.

Przeciwnicy zmiany odejścia od zasady jednomyślności ujawnili się we wspólnym nieoficjalnym dokumencie rozpowszechnionym podczas zakończenia trwające ponad rok Konferencji w sprawie przyszłości Europy. Znalazły się tam słowa o „nieprzemyślanych i przedwczesnych próbach rozpoczęcia procesu zmiany Traktatu”, a dokument podpisały Litwa, Polska, Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Łotwa, Malta, Rumunia, Słowenia i Szwecja[40]. Wśród litewskich polityków pojawiają się też głosy odrębne, na przykład konserwatywny europarlamentarzysta Andrius Kubilius, były premier, jest orędownikiem głosowania większością kwalifikowaną w kwestiach polityki zagranicznej. Jego zdaniem jednomyślność paraliżuje Unię Europejską i nie pozwala na skuteczne podejmowanie decyzji w kryzysowych sytuacjach. Jednak ministerstwo spraw zagranicznych Litwy stoi na stanowisku, że nowe rozwiązanie nie służyłoby umacnianiu jedności i solidarności wewnątrz państw Unii[41].

W rozmowach o przyszłym kształcie Unii Europejskiej Litwa prezentuje dosyć ostrożne poglądy – podkreśla znaczenie wspólnotowości, stania na straży wartości i demokracji, ale nie popiera pomysłu rewizji traktatów, które mogłyby naruszyć stabilność systemu i nadwyrężyć zaufanie obywateli do instytucji. Zdecydowanie sprzeciwia się reformom, które mogłyby pogłębić różnice wewnątrz Europy „wielu prędkości”[42]. Zwolennicy federalizacji i centralizacji Unii, jak chociażby wspomniany Andrius Kubilius, są w zdecydowanej mniejszości, zarówno jeżeli mówimy o elitach politycznych, jak i opinii publicznej.

Dyskusje na temat preferowanego kształtu Unii Europejskiej zostały przyćmione przez eskalację działań wojennych w Ukrainie. Litwa przez lata z uporem podnosiła na forum międzynarodowym temat zagrożenia ze strony Rosji, przez co bywała nazywana państwem „jednej kwestii” czy wręcz krytykowana za swoją nieustępliwość. Takie działania nie wynikały jednak tylko ze strachu – jest to świadoma strategia kreowania narracji, czyli korzystania z narzędzia dostępnego krajom, które nie mają innych możliwości wpływania na politykę międzynarodową. Pozwoliło to wprowadzać do dominującego europejskiego dyskursu temat rosyjskiego zagrożenia, istniejącego na wielu płaszczyznach. Taka postawa przydała również Litwie moralnej legitymacji do współtworzenia unijnej architektury bezpieczeństwa i polityki wobec putinowskiej Rosji, a także utworzenia z Polską i Ukrainą inicjatywy Trójkąta Lubelskiego.

Litewscy przywódcy polityczni doskonale zdają sobie sprawę z tego, że rządzą małym krajem o ograniczonych możliwościach wpływania na sytuację międzynarodową, co często podkreślają wprost w swoich przemówieniach[43]. W świetle teorii poststrukturalnej Litwa akceptuje i aktywnie kształtuje swoją tożsamość małego państwa, która jest określana przede wszystkim w relacji do wielkiego i groźnego sąsiada. Pozwala to wytłumaczyć konsekwentne dążenie do integracji z Unią Europejską, która miała pomóc odciąć się od sowieckiej przeszłości i „powrócić do Zachodu”. Jednak w sytuacji, gdy cele największych graczy Unii Europejskiej nie są do końca zbieżne z litewskim interesem narodowym, Wilno szuka sojuszników. Dlatego też od lat za najważniejszego gwaranta bezpieczeństwa narodowego w całym regionie uznaje Stany Zjednoczone i NATO. Coraz częściej tworzy również koalicje wewnątrz Unii, aby mieć większą siłę przebicia – w naturalny sposób najczęściej współpraca jest podejmowana z pozostałymi krajami bałtyckimi oraz Polską. Litwa próbuje również w pewnym stopniu przedefiniować swoją tożsamość jako państwa małego i słabego w oczach innych na rzecz państwa małego, ale sprawnego, odważnego i sprawiedliwego. Wszystko po to, żeby utrzymać swoją podmiotowość i nie zostać zmiecioną z areny międzynarodowej, kiedy rozegra się kolejny akt rozgrywek między światowymi potęgami.

 

 

Bibliografia

 

 

13 państw przeciw próbom zmiany traktatu Unii, [dostęp: 27 I 2023]:  <https://europapnews.pap.pl/13-panstw-przeciw-probom-zmiany-traktatu-unii>.

Augutis J., R. Krikštolaitis, V. Leonavicius, S. Urbonienė, D. Genys, G. Česnakas, L. Martišauskas, J. Juozaitis, Lietuvos Energetinis Saugumas, Metinė Apžvalga 2015–2016, Versus aureus, Vilnius 2017

Bajda P., Geopolityczne wyzwania małych państw europejskich, [w:] Geopolityka. Słowniki społeczne, red. J. Kloczkowski, Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie, Kraków 2021.

Dėl pasiūlymų dėl Europos Sąjungos ateities vertinimo ir Lietuvos Respublikos interesų, Europos reikalų ir Užsienio reikalų komitetai, [dostęp: 27 I 2023]:  <https://www.lrs.lt/sip/getFile3?p_fid=25610>.

Ekonomikos Gaivinimo Ir Atsparumo Didinimo Planas „Naujos Kartos Lietuva“, [dostęp: 14 I 2023]: <https://finmin.lrv.lt/lt/es-ir-kitos-investicijos/naujos-kartos-lietuva>.

Flash Eurobarometer FL506 : EU’s response to the war in Ukraine (v1.00). European Commission, Directorate-General for Communication, [dostęp: 11 I 2023]: <http://data.europa.eu/88u/dataset/S2772_FL506_ENG>.

Gvalia G., D. Siroky , B. Lebanidze, Z. Iashvili, Thinking Outside the Bloc: Explaining the Foreign Policies of Small States, “Security Studies” 2013, vol. 22, issue 1, ss.  98-131.

Gynybos biudžetas, Lietuvos Respublikos krašto apsaugos ministerija [dostęp: 17 I 2023]: <https://kam.lt/faktai-ir-skaiciai/gynybos-biudzetas/>.

Ignalinos AE uždarymo pasekmes Lietuva jaus ilgai, [dostęp: 11 I 2023]: <https://www.delfi.lt/verslas/verslas/ignalinos-ae-uzdarymo-pasekmes-lietuva-jaus-ilgai.d?id=1100461>.

Išankstinė lapkričio infliacija – 21,4 proc.: poveikį daro energijos kainos, [dostęp: 13 I 2023]: <https://www.delfi.lt/verslas/verslas/isankstine-lapkricio-infliacija-21-4-proc-poveiki-daro-energijos-kainos.d?id=91880229>.

Jakóbowski J., J. Hyndle-Hussein, Łotwa i Estonia poza formatem 16+1, „Ośrodek Studiów Wschodnich” [dostęp: 28 XII 2022]: <https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2022-08-12/lotwa-i-estonia-poza-formatem-161>.

Kalbų apie Europos strateginę autonomiją neliko – karas tvirtai susiejo ES ir NATO, [dostęp: 20 I 2023]: <https://www.lrt.lt/naujienos/pasaulyje/6/1658161/kalbu-apie-europos-strategine-autonomija-neliko-karas-tvirtai-susiejo-es-ir-nato>.

Karpavičiūtė I., European Strategic Autonomy in Lithuania’s Foreign Policy Discourse, [w:] European Strategic Autonomy and Small States’ Security. In the Shadow of Power, Ed. G.Česnakas, J. Juozaitis, Routledge, Abingdon 2022, s. 121-133.

Kubilius A., Apie Lietuvos užsienio politikos strategiją iki 2030-ųjų, [dostęp: 23 I 2023]: <https://www.lrt.lt/naujienos/pozicija/679/1655992/andrius-kubilius-apie-lietuvos-uzsienio-politikos-strategija-iki-2030-uju>.

Labanauskas E., EP su A. Kubiliumi priešakyje: Lietuvos ir kitų ES šalių noras išlaikyti veto teisę – V. Putino svajonė, [dostęp: 27 I 2023]:  <https://www.alfa.lt/aktualijos/politika/ep-su-a-kubiliumi-priesakyje-lietuvos-ir-kitu-es-saliu-noras-islaikyti-veto-teise-v-putino-svajone/231306/>.

Landsbergis G., Geopolitinė ateitis ir Lietuvos užsienio politika, [dostęp: 29 I 2023]:  <https://fr.mfa.lt/default/lt/naujienos/geopolitine-ateitis-ir-lietuvos-uzsienio-politika->.

Lietuva nuo karo pradžios Kyjivui suteikė 283 mln. eurų vertės karinę paramą, [dostęp: 18 I 2023]:  <https://www.lrt.lt/naujienos/lietuvoje/2/1852540/lietuva-nuo-karo-pradzios-kyjivui-suteike-283-mln-euru-vertes-karine-parama>.

Lietuvoje nuo sekmadienio nebelieka rusiškos naftos, dujų ir elektros importo, „Lietuvos Respublikos energetikos ministeria” [dostęp: 11 I 2023]: <https://enmin.lrv.lt/lt/naujienos/lietuvoje-nuo-sekmadienio-nebelieka-rusiskos-naftos-duju-ir-elektros-importo>.

Lietuvos Espublikos Nacionalinis Energetikos Ir Klimato Srities Veiksmų Planas 2021-2030 m., Lietuvos Respublikos aplinkos ministerija, s. 22, [dostęp: 13 I 2023]: <https://am.lrv.lt/uploads/am/documents/files/KLIMATO%20KAITA/Integruotas%20planas/Final%20NECP.pdf>.

Lietuvos narystė NATO, Lietuvos Respublikos krašto apsaugos ministerija [dostęp: 17 I 2023]: <https://kam.lt/lietuvos-naryste-nato/>.

Lietuvos Respublikos Prezidento Gitano Nausėdos kalba Prezidento Valdo Adamkaus konferencijoje, Lietuvos Respublikos Prezidentas, [dostęp: 20 I 2023]: <https://www.lrp.lt/lt/lietuvos-respublikos-prezidento-gitano-nausedos-kalba-prezidento-valdo-adamkaus-konferencijoje/36148>.

Lingevičius J., Kaip kalbėti apie mažas valstybes? Mažumo reikšmių analizė, „Politologija” 2016, vol. 2, no. 82, ss. 32-74.

Lithuania, „Wikipedia” [dostęp 22 XII 2022]: <https://en.wikipedia.org/wiki/Lithuania>.

Litwa i Polska będą dążyć do tego, aby UE przyczyniła się do budowy ogrodzenia na granicy, [dostęp: 17 I 2023]: <https://zw.lt/bezpieczenstwo/litwa-i-polska-beda-dazyc-do-tego-aby-ue-przyczynila-sie-do-budowy-ogrodzenia-na-granicy/>.

Maniokas K., Lisabonos sutarties implikacijos Lietuvai: kvalifikuota dauguma ir Europos Sąjungos darbotvarkė, „Politologija” 2009, vol. 3, ss. 69-88.

Migrantų krizė: ar išlaikėme egzaminą?, [dostęp: 17 I 2023]: <https://www.teismai.lt/lt/naujienos/teismu-sistemos-naujienos/migrantu-krize-ar-islaikeme-egzamina/9498>.

Ministras ragina ES šalis didinti lėšas gynybai, užuot svarsčius apie bendras pajėgas, [dostęp: 20 I 2023]: <https://www.lrt.lt/naujienos/lietuvoje/2/1494342/ministras-ragina-es-salis-didinti-lesas-gynybai-uzuot-svarscius-apie-bendras-pajegas>.

Molis A., G. Česnakas, J. Juozaitis, Rusijos geoenergetika ir Baltijos šalių atsakas: integracijos ir , bendradarbiavimo iniciatyvų reikšmė, “Politologija” 2018, vol. 91. no. 3, s. 3-47.

Prezidentas: Europos lyderiams linkiu ryžto imtis veiksmų prieš tikrąsias grėsmes, Užsienio reikalų ministerija, [dostęp: 20 I 2023]:  <https://urm.lt/mission-geneva/lt/naujienos/prezidentas-europos-lyderiams-linkiu-ryzto-imtis-veiksmu-pries-tikrasias-gresmes>.

Privalomoji karo tarnyba, [dostęp: 17 I 2023]: <https://www.renkuosilietuva.lt/lt/privalomoji-karo-tarnyba/>.

Referendumas dėl Lietuvos Respublikos narystės Europos Sąjungoje 2003 m. gegužės 10-11 d. Referendumo rezultatai, [dostęp: 11 I 2023]: <https://www.vrk.lt/statiniai/puslapiai/rinkimai/2003/referendumas/rezultatai/rez_l_16.htm>.

Rytų Partnerystė Ir Lietuva: Silpnybės, Stiprybės Ir Atviros Galimybės, Rytų Europos Studijų Centras, Vilnius 2020, [dostęp: 23 I 2023]: <https://www.eesc.lt/wp-content/uploads/2022/09/eesc-tyrimas-rytu-partneryste-ir-lietuva.pdf>.

S. Dennison, U. E. Franke i P. Zerka, The Nightmare Of The Dark The Security Fears That Keep Europeans Awake At Night, European Council on Foreign Affairs, [dostęp: 20 I 2023]: <https://ecfr.eu/special/the_nightmare_of_the_dark_the_security_fears_that_keep_europeans_awake_at_n/>.

Statkus N., K. Paulauskas, Foreign Policy Of Lithuania: Linking Theory To Practice, “Lithuanian Foreign Policy Review” 2006, issue 17.

Sytas A., Lithuania to transfer a crowdfunded Bayraktar drone to Ukraine on Wednesday, “Reuters” [dostęp: 20 I 2023]:  <https://www.reuters.com/world/europe/lithuania-transfer-crowdfunded-bayraktar-drone-ukraine-wednesday-2022-07-06/>.

Tańsze zamknięcie Ignaliny na Litwie, „Rzeczpospolita” [dostęp: 11 I 2023]: <https://energia.rp.pl/atom/art17006361-tansze-zamkniecie-ignaliny-na-litwie>.

Þórhallsson B., A. Wivel, Small States in the European Union: What Do We Know and What Would We Like to Know?, “Cambridge Review of International Affairs” 2006, vol. 19, issue 4, ss. 651-668.

Þórhallsson B., Studying small states: A review, “Small States & Territories” 2018, vol. 1, no. 1, s. 17-34.

Ukraine Support Tracker, [dostęp: 20 I 2023]:  <https://www.ifw-kiel.de/topics/war-against-ukraine/ukraine-support-tracker/?cookieLevel=not-set>.

Ž. Mauricas – trumpai ir aiškiai: ar Lietuvai atsipirko laivas-saugykla „Independence“, “Lietuvos Rytas” [dostęp: 13 I 2023]: <https://www.lrytas.lt/verslas/rinkos-pulsas/2022/03/29/news/z-mauricas-trumpai-ir-aiskiai-ar-lietuvai-atsipirko-laivas-saugykla-independence–22889783>.

 

 

 

Streszczenie

Tematem artykułu jest Litwa jako małe państwo wobec przemian w Unii Europejskiej i wojny w Ukrainie. Korzystając z perspektywy poststrukturalnej zostały opisane czynniki obiektywne oraz subiektywne, które kształtują tożsamość Litwy w tym wymiarze, ze szczególnym uwzględnieniem roli Rosji jako wielkiego i niebezpiecznego sąsiada. Przedstawiono, jak poczucie ciągłego zagrożenia wpływa na strategię działań podejmowanych przez litewskich przywódców w sferze bezpieczeństwa narodowego i polityce zagranicznej. Świadomość tego zagrożenia wpływa również na stosunek do Unii Europejskiej i kształtuje dyskusję o jej preferowanym kształcie. Mimo wysokiego poziomu zaufania Litwinów do Unii Europejskiej, większość liderów politycznych jest sceptyczna wobec pomysłów pogłębiania integracji czy wręcz federalizacji, za to wyraża silne poparcie dla procesów zbliżania się z krajami Partnerstwa Wschodniego. Litwa za podstawowego gwaranta bezpieczeństwa uznaje USA i NATO, zbliżając się w swoim stanowisku do pozostałych krajów Europy Środkowo-Wschodniej.

 

 

Abstract

This article examines Lithuania as a small state in the face of changes in the European Union and the war in Ukraine. Using a post-structural perspective, the objective and subjective factors that shape Lithuania’s identity in this dimension are described, with particular emphasis on the role of Russia as a large and dangerous neighbour. It is presented how the sense of constant threat influences the strategies taken by Lithuanian leaders in the sphere of national security and foreign policy. Awareness of this threat also influences attitudes towards the European Union and shapes the discussion on its preferred shape. Despite the high level of confidence in the European Union shown by Lithuanians, most political leaders are sceptical about the ideas of deepening integration or even federalisation, but express strong support for the closer cooperation with the Eastern Partnership countries. Lithuania recognises the US and NATO as the primary guarantor of security, taking a stand more in line with the other Central and Eastern European countries.

 

 

 

 

[1] B. Þórhallsson, Studying small states: A review, “Small States & Territories” 2018, vol. 1, no. 1, s. 18-20.

[2] P. Bajda, Geopolityczne wyzwania małych państw europejskich, [w:] Geopolityka. Słowniki społeczne, red. J. Kloczkowski, Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum w Krakowie, Kraków 2021, s. 337.

[3] Lithuania, „Wikipedia” [dostęp 22 XII 2022]: <https://en.wikipedia.org/wiki/Lithuania>.

[4] B. Þórhallsson, A. Wivel, Small States in the European Union: What Do We Know and What Would We Like to Know?, “Cambridge Review of International Affairs” 2006, vol. 19, issue 4, s. 653.

[5] G. Gvalia, D. Siroky , B. Lebanidze, Z. Iashvili, Thinking Outside the Bloc: Explaining the Foreign Policies of Small States, “Security Studies” 2013, vol. 22, issue 1, s. 103-104.

[6] J. Jakóbowski, J. Hyndle-Hussein, Łotwa i Estonia poza formatem 16+1, „Ośrodek Studiów Wschodnich” [dostęp: 28 XII 2022]: <https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2022-08-12/lotwa-i-estonia-poza-formatem-161>.

[7] B. Þórhallsson, Studying small states…, s. 25           

[8] P. Bajda, Geopolityczne wyzwania…, s. 341.

[9] J. Lingevičius, Kaip kalbėti apie mažas valstybes? Mažumo reikšmių analizė, „Politologija” 2016, vol. 2, no. 82, s. 36-37.

[10] Referendumas dėl Lietuvos Respublikos narystės Europos Sąjungoje 2003 m. gegužės 10-11 d. Referendumo rezultatai, [dostęp: 11 I 2023]: <https://www.vrk.lt/statiniai/puslapiai/rinkimai/2003/referendumas/rezultatai/rez_l_16.htm>.

[11] K. Maniokas, Lisabonos sutarties implikacijos Lietuvai: kvalifikuota dauguma ir Europos Sąjungos darbotvarkė, „Politologija” 2009, vol. 3, s. 71-82

[12] Tańsze zamknięcie Ignaliny na Litwie, „Rzeczpospolita” [dostęp: 11 I 2023]: <https://energia.rp.pl/atom/art17006361-tansze-zamkniecie-ignaliny-na-litwie>.

[13] Ignalinos AE uždarymo pasekmes Lietuva jaus ilgai, [dostęp: 11 I 2023]: <https://www.delfi.lt/verslas/verslas/ignalinos-ae-uzdarymo-pasekmes-lietuva-jaus-ilgai.d?id=1100461>.

[14] A. Molis, G. Česnakas, J. Juozaitis, Rusijos geoenergetika ir Baltijos šalių atsakas: integracijos ir , bendradarbiavimo iniciatyvų reikšmė, “Politologija” 2018, vol. 91. no. 3, s. 7-15.

[15] Tamże, s. 15-20.

[16] Sinchronizacija su kontinentine Europa, https://enmin.lrv.lt/lt/veiklos-sritys-3/elektra/sinchronizacija-su-kontinentine-europa.

[17] Lietuvoje nuo sekmadienio nebelieka rusiškos naftos, dujų ir elektros importo, „Lietuvos Respublikos energetikos ministeria” [dostęp: 11 I 2023]: <https://enmin.lrv.lt/lt/naujienos/lietuvoje-nuo-sekmadienio-nebelieka-rusiskos-naftos-duju-ir-elektros-importo>.

[18] Ž. Mauricas – trumpai ir aiškiai: ar Lietuvai atsipirko laivas-saugykla „Independence“, “Lietuvos Rytas” [dostęp: 13 I 2023]: <https://www.lrytas.lt/verslas/rinkos-pulsas/2022/03/29/news/z-mauricas-trumpai-ir-aiskiai-ar-lietuvai-atsipirko-laivas-saugykla-independence–22889783>.

[19] J. Augutis et. al, Lietuvos Energetinis Saugumas, Metinė Apžvalga 2015–2016, Versus aureus, Vilnius 2017, s. 26.

[20] Flash Eurobarometer FL506 : EU’s response to the war in Ukraine (v1.00). European Commission, Directorate-General for Communication, [dostęp: 11 I 2023]: <http://data.europa.eu/88u/dataset/S2772_FL506_ENG>.

[21] Išankstinė lapkričio infliacija – 21,4 proc.: poveikį daro energijos kainos, [dostęp: 13 I 2023]: <https://www.delfi.lt/verslas/verslas/isankstine-lapkricio-infliacija-21-4-proc-poveiki-daro-energijos-kainos.d?id=91880229>.

[22] Lietuvos Espublikos Nacionalinis Energetikos Ir Klimato Srities Veiksmų Planas 2021-2030 m., Lietuvos Respublikos aplinkos ministerija, s. 22, [dostęp: 13 I 2023]: <https://am.lrv.lt/uploads/am/documents/files/KLIMATO%20KAITA/Integruotas%20planas/Final%20NECP.pdf>.

[23] Ekonomikos Gaivinimo Ir Atsparumo Didinimo Planas „Naujos Kartos Lietuva“, [dostęp: 14 I 2023]: <https://finmin.lrv.lt/lt/es-ir-kitos-investicijos/naujos-kartos-lietuva>.

[24] Lietuvos narystė NATO, Lietuvos Respublikos krašto apsaugos ministerija [dostęp: 17 I 2023]: <https://kam.lt/lietuvos-naryste-nato/>.

[25] Gynybos biudžetas, Lietuvos Respublikos krašto apsaugos ministerija [dostęp: 17 I 2023]: <https://kam.lt/faktai-ir-skaiciai/gynybos-biudzetas/>.

[26] Privalomoji karo tarnyba, [dostęp: 17 I 2023]: <https://www.renkuosilietuva.lt/lt/privalomoji-karo-tarnyba/>.

[27] Migrantų krizė: ar išlaikėme egzaminą?, [dostęp: 17 I 2023]: <https://www.teismai.lt/lt/naujienos/teismu-sistemos-naujienos/migrantu-krize-ar-islaikeme-egzamina/9498>; Litwa i Polska będą dążyć do tego, aby UE przyczyniła się do budowy ogrodzenia na granicy, <https://zw.lt/bezpieczenstwo/litwa-i-polska-beda-dazyc-do-tego-aby-ue-przyczynila-sie-do-budowy-ogrodzenia-na-granicy/>.

[28] S. Dennison, U. E. Franke i P. Zerka, The Nightmare Of The Dark The Security Fears That Keep Europeans Awake At Night, European Council on Foreign Affairs, s. 28, [dostęp: 20 I 2023]: <https://ecfr.eu/special/the_nightmare_of_the_dark_the_security_fears_that_keep_europeans_awake_at_n/>.

[29] Ministras ragina ES šalis didinti lėšas gynybai, užuot svarsčius apie bendras pajėgas, [dostęp: 20 I 2023]: <https://www.lrt.lt/naujienos/lietuvoje/2/1494342/ministras-ragina-es-salis-didinti-lesas-gynybai-uzuot-svarscius-apie-bendras-pajegas>.

[30] Lietuvos Respublikos Prezidento Gitano Nausėdos kalba Prezidento Valdo Adamkaus konferencijoje, Lietuvos Respublikos Prezidentas, [dostęp: 20 I 2023]: <https://www.lrp.lt/lt/lietuvos-respublikos-prezidento-gitano-nausedos-kalba-prezidento-valdo-adamkaus-konferencijoje/36148>.

[31] Prezidentas: Europos lyderiams linkiu ryžto imtis veiksmų prieš tikrąsias grėsmes, Užsienio reikalų ministerija, [dostęp: 20 I 2023]:  <https://urm.lt/mission-geneva/lt/naujienos/prezidentas-europos-lyderiams-linkiu-ryzto-imtis-veiksmu-pries-tikrasias-gresmes>.

[32] Kalbų apie Europos strateginę autonomiją neliko – karas tvirtai susiejo ES ir NATO, [dostęp: 20 I 2023]: <https://www.lrt.lt/naujienos/pasaulyje/6/1658161/kalbu-apie-europos-strategine-autonomija-neliko-karas-tvirtai-susiejo-es-ir-nato>.

[33] I. Karpavičiūtė, European Strategic Autonomy in Lithuania’s Foreign Policy Discourse, [w:] European Strategic

Autonomy and Small States’ Security. In the Shadow of Power, Ed. G.Česnakas, J. Juozaitis, Routledge, Abingdon 2022, s. 121-133.

[34] Lietuva nuo karo pradžios Kyjivui suteikė 283 mln. eurų vertės karinę paramą, [dostęp: 18 I 2023]:  <https://www.lrt.lt/naujienos/lietuvoje/2/1852540/lietuva-nuo-karo-pradzios-kyjivui-suteike-283-mln-euru-vertes-karine-parama>.

[35] Ukraine Support Tracker, [dostęp: 20 I 2023]:  <https://www.ifw-kiel.de/topics/war-against-ukraine/ukraine-support-tracker/?cookieLevel=not-set>.

[36] A. Sytas, Lithuania to transfer a crowdfunded Bayraktar drone to Ukraine on Wednesday, “Reuters” [dostęp: 20 I 2023]:  <https://www.reuters.com/world/europe/lithuania-transfer-crowdfunded-bayraktar-drone-ukraine-wednesday-2022-07-06/>.

[37] N. Statkus, K. Paulauskas, Foreign Policy Of Lithuania: Linking Theory To Practice, “Lithuanian Foreign Policy Review” 2006, issue 17, s. 43-44.

[38] Rytų Partnerystė Ir Lietuva: Silpnybės, Stiprybės Ir Atviros Galimybės, Rytų Europos Studijų Centras, Vilnius 2020, [dostęp: 23 I 2023]: <https://www.eesc.lt/wp-content/uploads/2022/09/eesc-tyrimas-rytu-partneryste-ir-lietuva.pdf>.

[39] A. Kubilius, Apie Lietuvos užsienio politikos strategiją iki 2030-ųjų, [dostęp: 23 I 2023]: <https://www.lrt.lt/naujienos/pozicija/679/1655992/andrius-kubilius-apie-lietuvos-uzsienio-politikos-strategija-iki-2030-uju>.

[40] 13 państw przeciw próbom zmiany traktatu Unii, [dostęp: 27 I 2023]:  <https://europapnews.pap.pl/13-panstw-przeciw-probom-zmiany-traktatu-unii>.

[41] E. Labanauskas, EP su A. Kubiliumi priešakyje: Lietuvos ir kitų ES šalių noras išlaikyti veto teisę – V. Putino svajonė, [dostęp: 27 I 2023]:  <https://www.alfa.lt/aktualijos/politika/ep-su-a-kubiliumi-priesakyje-lietuvos-ir-kitu-es-saliu-noras-islaikyti-veto-teise-v-putino-svajone/231306/>.

[42] Dėl pasiūlymų dėl Europos Sąjungos ateities vertinimo ir Lietuvos Respublikos interesų, Europos reikalų ir Užsienio reikalų komitetai, [dostęp: 27 I 2023]:  <https://www.lrs.lt/sip/getFile3?p_fid=25610>.

[43] G. Landsbergis, Geopolitinė ateitis ir Lietuvos užsienio politika, [dostęp: 29 I 2023]:  <https://fr.mfa.lt/default/lt/naujienos/geopolitine-ateitis-ir-lietuvos-uzsienio-politika->.

 

Facebook
YouTube