Wstęp

Republika Federalna Niemiec (RFN) odegrała kluczową rolę w procesie integracji europejskiej. Siły polityczna (widoczna w zaangażowaniu prominentnych polityków niemieckich w procesy decyzyjne na najwyższych szczeblach europejskich) i gospodarcza Niemiec, przekładające się na znaczenie RFN na arenie europejskiej i wpływ na procesy decyzyjne w Unii Europejskiej (UE), są niepodważalne. Rządy kolejnych niemieckich kanclerzy zdobyły wśród państw członkowskich UE kapitał zaufania (wsparty realnym kapitałem finansowym, czyli decyzją o kierunkach wydatkowania funduszy europejskich), dający niemieckim politykom dużą swobodę w kształtowaniu spraw w imieniu UE[1]. Zatem scena polityczna Niemiec w istotnym stopniu determinuje formowanie się wizji i kształtu przyszłości UE. Przewidywanie kierunków rozwoju UE promowanych przez Niemcy wymaga znajomości poglądów w zakresie Europapolitik niemieckich partii politycznych zarówno rządzących, jak i pozostających w opozycji. Wiedza ta może pozwolić krajom tzw. Nowej Unii na wypracowanie przestrzeni i koalicji dla własnych wizji przyszłości wspólnoty europejskiej.

W rozdziale przedstawiono wyniki analizy dotyczącej podejścia do przyszłości UE głównych na niemieckiej scenie politycznej partii politycznych. Analizie poddano deklaracje programowe składane przed wyborami do parlamentu narodowego (niem. Bundestag) w 2021 r. największej obecnie partii w Bundestagu, czyli SPD (głównego członka koalicji rządzącej) oraz jej program podstawowy, czyli Program Hamburski. Prześwietlono także porozumienie programowe koalicji aktualnie rządzącej w Niemczech, czyli tzw. Koalicji Świateł Drogowych. Przeanalizowano elementy programów największych partii opozycyjnych: CDU/CSU – rozwijane po porażce wyborczej – oraz AfD jako największej partii o eurosceptycznym nastawieniu. Dodatkowo, wypowiedzi liderów i prominentnych członków partii dotyczące ich wizji UE stały się dla autorów cennym źródłem informacji wprost nie ujętych w oficjalnych dokumentach programowych, ale bezwzględnie kształtujących opinię społeczeństwa niemieckiego o UE.

1. Republika Federalna Niemiec integratorem europejskim

RFN jest najludniejszym krajem i największą gospodarką UE. Liczy 83 miliony mieszkańców, co stanowi 18,6% ludności UE (stan na 2022 r.)[2]^,[3], a jej nominalne PKB wynosi 3.867 biliona euro, czyli 24,5% PKB UE (stan na 2022 r.)[4]. W wyniku II wojny światowej (1939-1945), której Niemcy były sprawcą i w której zostały pokonane, terytorium III Rzeszy Niemieckiej zostało podzielone na cztery strefy okupacyjne. Jednak już we wrześniu 1949 r. z połączenia zachodnich stref okupacyjnych oficjalnie powstała RFN[5], która stała się kluczowym graczem w zainicjowaniu pierwszych procesów integracji europejskiej, odbywających się w czasach rządów kanclerza Konrada Adenauera w latach 1949-1963. Zamierzał on wprowadzić tzw. ład europejski, polegający na zespoleniu narodów wokół źródeł europejskiej kultury wypływających z chrześcijaństwa, przezwyciężeniu wąskich narodowych interesów poszczególnych państw oraz pokonaniu wrogości do obcych[6].

RFN współtworzyła Europejską Wspólnotę Węgla i Stali (18 kwietnia 1951 r.) jako jedno z sześciu państw-założycieli i tym samym należy do grona krajów tzw. Starej Unii Europejskiej. Do Paktu Północnoatlantyckiego (NATO) wstąpiła już 5 maja 1955 r. Dekada wystarczyła, aby alianci uznali, że nastąpiła odbudowa moralna, polityczna, ekonomiczna i wojskowa RFN[7] –     spadkobiercy ludobójstwa II wojny światowej, w której traumie narody-ofiary Niemiec trwają niekiedy do dziś. Następnie RFN uczestniczyła w pogłębianiu integracji w Europie na kolejnych płaszczyznach, poprzez traktaty rzymskie (25 marca 1957 r.) i Europejską Wspólnotę Gospodarczą, kolejne rozszerzenia wspólnoty, aż do traktatu z Maastricht i utworzenia na jego mocy z dniem 1 listopada 1993 r. Unii Europejskiej[8].

3 października 1990 r. do Republiki Federalnej Niemiec przystąpiła Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD), rozszerzając jej potencjał pod względem ludnościowym, terytorialnym i gospodarczym. Przyniosło to równocześnie wyzwania związane z zapóźnieniem rozwojowym NRD, ale RFN zabezpieczyła swoje interesy rozwojowe na tym obszarze w traktatach europejskich, przede wszystkim w mechanizmach udzielania pomocy publicznej[9].

Od początku funkcjonowania Wspólnot Europejskich wielu prominentnych polityków niemieckich pełniło funkcje na najwyższym szczeblu władz europejskich, tj. przewodniczących trzech głównych instytucji Wspólnoty, a następnie UE[10]: Parlamentu Europejskiego (PE), Rady Europejskiej (Rada) i Komisji Europejskiej (KE). Wymienić tu należy następujące osoby:

• Walter Hallstein (pierwszy przewodniczący Komisji EWG 1959-1967),
• Helmut Schmidt (SPD, rotacyjna prezydencja w Radzie),
• Helmut Kohl (CDU, rotacyjna prezydencja w Radzie),
• Gerhard Schröder (SPD, rotacyjna prezydencja w Radzie),
• Hans Furler (CDU, przewodniczący Wspólnego Zgromadzenia 1956-1958 i Zgromadzenia Parlamentarnego 1960-1962),
• Walter Behrendt (SPD, przewodniczący mianowanego PE 1971-1973),
• Egon Klepsch (CDU, przewodniczący 3. kadencji PE),
• Klaus Hänsch (SPD, przewodniczący 4. kadencji PE),
• Hans-Gert Pöttering (CDU, przewodniczący 6. kadencji PE),
• Martin Schulz (SPD, przewodniczący 7. i 8. kadencji PE)[11]^,[12].

Pracami obecnej kadencji Komisji Europejskiej (od 2019 r.) kieruje, jako Przewodnicząca KE, Ursula von der Leyen, niemiecka polityk, wieloletnia działaczka CDU i Europejskiej Partii Ludowej (EPL), Minister do Spraw Rodziny (2005-2009), Minister Pracy i Spraw Społecznych (2009-2013), a następnie Minister Obrony Niemiec (2013-2019) w kolejnych kanclerskich gabinetach kanclerz Angeli Merkel (2005-2021)[13].

2. Scena polityczna w Republice Federalnej Niemiec w zarysie

Na poziomie krajowym RFN obecnych jest sześć kluczowych partii politycznych. Mieszana ordynacja wyborcza (uwzględnienie zarówno proporcjonalnego – listy krajowe – jak i większościowego – w okręgach – podziału mandatów) oraz pięcioprocentowy próg wyborczy (dotyczący listy krajowej) sprzyjają ugruntowanym partiom, eliminując tym samym drobne ugrupowania. Nie zapobiegają jednak przepływom poparcia między partiami oraz pojawianiu się nowych sił politycznych[14]. Tradycyjnie system partyjny RFN zdominowany był przez unię dwóch partii chadeckich: Unii Chrześcijańsko-Demokratycznej Niemiec (niem. Christlich Demokratische Union Deutschlands – CDU) – działającej na terenie całych Niemiec z wyjątkiem Bawarii – oraz Unii Chrześcijańsko-Społecznej w Bawarii (niem. Christlich-Soziale Union in Bayern – CSU) – działającej na terenie Bawarii, a także Socjaldemokratyczną Partię Niemiec (niem. Sozialdemokratische Partei Deutschlands – SPD). Dominacja tych partii w Niemczech jest widoczna dla społeczeństwa europejskiego, ponieważ to z tych środowisk wywodzili się kluczowi politycy obecni na arenie europejskiej. Rolę partii koalicyjnej, dopełniając CDU/CSU lub SPD niezdolne do samodzielnych rządów, pełnili liberałowie zrzeszeni w Wolnej Partii Demokratycznej (niem. Freie Demokratische Partei – FDP). Status quo utrzymywał się do czasu wejścia w 1983 roku do Bundestagu Zielonych (niem. Bündnis 90/Die Grünen). Na przełomie XX i XXI wieku oraz na początku tego stulecia znaczenia nabrały partie reprezentujące skrajną lewicę – Lewica (niem. Die Linke) oraz skrajną prawicę – Alternatywa dla Niemiec (niem. Alternative für Deutschland – AfD)[15].

Ostatnie wybory do Bundestagu odbyły się 26 września 2021 r.[16], w których SPD zdobyła 26,4% głosów w okręgach i 25,7% głosów na listę krajową, tym samym uzyskując 206 miejsc na 736 w nowo wybranym Bundestagu. Drugi wynik pozwolił CDU, przy 22,5% głosów w okręgach i 19,9% na listę krajową na uzyskanie 152 miejsc. Siostrzana partia CDU – CSU zdobyła 45 miejsc. Mniejsze partie zdobyły odpowiednio: Zieloni – 118 miejsc, FDP – 92 miejsca, AfD – 83 miejsca i Die Linke – 39 miejsc[17].

Jeszcze przed wyborami, wyniki sondażowe były przedmiotem dyskusji w kontekście możliwego kształtu przyszłej koalicji rządzącej. Dwie potencjalne koalicje zostały wskazane przez ekspertów jako posiadające potencjał do kontroli po wyborach większości miejsc w Bundestagu. Były to tak zwane Koalicja Świateł Drogowych (nazwa biorąca źródło od kolorów reprezentacyjnych trzech partii: SPD (czerwony), FDP (żółty) i Zielonych) oraz Jamajka (nazwa biorąca źródło od kolorów reprezentacyjnych trzech partii – obecnych we fladze Jamajki: CDU (czarny), FDP (żółty) i Zielonych)[18].

23 listopada 2021 r. liderzy SPD, FDP oraz Zielonych ogłosili przyjęcie ponad 170‑stronicowej umowy koalicyjnej, zaakceptowanej w niedługim czasie także przez organy każdej z partii[19]. 8 grudnia tego samego roku Olaf Scholz, wicekanclerz z ramienia SPD w latach 2018-2021, został wybrany 395 głosami na urząd Kanclerza[20]. Następne wybory do Bundestagu odbędą się wiosną 2025 r.[21] Według agregowanych danych sondażowych, największym poparciem na początek kwietnia 2023 r. cieszyła się CDU/CSU (29%). Trzy partie mają zbliżone poparcie: SPD (19%), Zieloni (17%), AfD (15%). Dwie pozostałe partie niemieckiego mainstreamu politycznego mogą liczyć na mniej niż 10% głosów: FDP (7%) oraz Lewica (4%)[22].

3. Wizja SPD – UE jako europejskie federalne państwo opiekuńcze

Programem podstawowym partii SPD, będącym odpowiedzią na wyzwania XXI wieku jest Program Hamburski (niem. Hamburger Programm), uchwalony 28 października 2007 r.^[23] Sekcja 3.2 zatytułowana Socjalna i demokratyczna Europa (niem. Das soziale und demokratische Europa) jest poświęcona zagadnieniom integracji europejskiej. Już na wstępie SPD odwołuje się do socjaldemokratycznej propozycji z lat 20. XX wieku – koncepcji Stanów Zjednoczonych Europy. Wskazuje, iż jedność Europy, która wtedy wydawała się nieosiągalna, dziś stała się rzeczywistością. Jako główne wartości integracji europejskiej SPD komunikuje pokój, postęp gospodarczy, równość społeczną, wolność jednostki, równość płci, prawa mniejszości, tolerancję i różnorodność kulturowo-religijną. Kluczowe, podkreślane osiągnięcia integracji europejskiej to pokój na kontynencie, przezwyciężenie wypędzeń i głodu. SPD informuje, że w ich oczach UE to przede wszystkim projekt i potęga pokojowa, ale także wspólnota wartości łącząca w sobie postęp gospodarczy, równość społeczną, wolność jednostki, równość kobiet i mężczyzn, gwarancję praw mniejszości, tolerancję i troskę o różne narody i regiony, kultury i religie postrzegane jako bogactwo Europy. UE postrzegana jest przez SPD jako odpowiedź na globalizację i widziana jako rozwiązanie silniejsze niż państwa narodowe, bowiem ustalające ramy społeczne i ekologiczne dla rynków tam, gdzie państwo narodowe nie jest w stanie już tego zrobić. SPD na poziomie komunikacyjnym wpisuje tym samym UE w ideę pomocniczości i w ideę państwa jako wspólnoty stworzonej z większej liczby mniejszych wspólnot[24].

W swoim programie SPD w trzech podrozdziałach zatytułowanych: Demokratyczna Europa (niem. Das demokratische Europa), Socjalna Europa (niem. Das soziale Europa) i Pokojowa potęga Europa (niem. Friedensmacht Europa) wymienia kamienie milowe dalszego rozwoju UE.

W 2007 r. SPD wskazywała, że UE nabrała już cech własnej państwowości oraz że decyzje europejskie mają wpływ na coraz więcej dziedzin życia. Partia zapisała w programie, że jej przewodnim celem jest unia polityczna i federalna Europa, czyli federalne państwo europejskie z rządem parlamentarnym opartym na europejskiej konstytucji. SPD opowiedziała się za oparciem federalnej Europy na zasadzie pomocniczości i zaangażowaniu państw narodowych w europejskie prawodawstwo oraz na demokratycznym uczestnictwie wszystkich obywateli Europy. Wyrażona została chęć wzmocnienia uprawnień PE, tak aby uczestniczył w europejskim prawodawstwie na równi z rządami narodowymi połączonymi w Radzie UE (nazywanej w dokumencie Radą Ministrów (niem. Ministerrat), tak jak w tamtym okresie czyniono[25]). Zapowiedziano przy tym, że PE potrzebne są szerokie uprawnienia kontroli parlamentarnej nad KE, a także prawo do własnych inicjatyw legislacyjnych. Przewodniczący KE powinien być wybierany przez PE[26].

Co istotne, osiągnięcie tych priorytetowych celów – według autorów programu – nie może zostać zablokowane przez niechętne państwa lub ich rządy. Może ono zatem odbywać się na zasadzie zacieśniania współpracy pomiędzy niektórymi państwami członkowskimi, choć współpraca w ich realizacji musi pozostać otwarta dla wszystkich państw członkowskich. SPD wskazuje, że będzie zaangażowane w przekonanie europejskiej opinii publicznej do ich wizji Europy poprzez media, organizacje społeczeństwa obywatelskiego, partnerów społecznych oraz silne partie europejskie[27].

SPD jako sukces integracji wskazywało w 2007 r. stworzenie w Europie wspólnego rynku i wprowadzenie wspólnej waluty. W zakresie Europy socjalnej jednak zaznaczano, iż ani w Niemczech, ani w Europie, nie zaakceptują oni kształtowania rzeczywistości społecznej wyłącznie w oparciu o gospodarkę rynkową. Po uwspólnianiu polityki pieniężnej i walutowej, SPD opowiada się za zorientowaną na wzrost i zatrudnienie koordynacją polityki gospodarczej, finansowej i pieniężnej. Po osiągnięciu unii gospodarczej i walutowej, kolejnym priorytetem jest europejska unia społeczna. SPD chce budować UE jako federalne państwo opiekuńcze, a  każde opiekuńcze państwo członkowskie ma wdrażać następujące fundamenty europejskiego modelu społecznego na swój sposób: sprawne państwo, systemy socjalne chroniące przed elementarnymi zagrożeniami życia, wysoki poziom edukacji, usługi użyteczności publicznej, uregulowane warunki pracy oraz prawa pracownicze do partycypacji i współdecydowania. UE powinno tworzyć jednak wiążące europejskie zasady i standardy, których nie wolno podważać. Celem nie ma być standaryzacja systemów społecznych, ale uzgodnienie w ramach UE paktu stabilności społecznej między państwami członkowskimi zbudowanego na celach i standardach krajowych wydatków socjalnych i edukacyjnych. Kraje UE muszą więcej inwestować w edukację, badania i innowacje, na co środki powinny być zabezpieczone w budżecie europejskim. Ludzie młodzi powinni mieć możliwość poznania codziennego życia w innym kraju europejskim w ramach programów wymiany lub spotkań, aby wzmocnić wspólną europejską tożsamość i uczynić Europę namacalną dla młodych.

Kolejnym postulatem SPD było zabezpieczenie i rozszerzenie współdecydowania pracowników w europejskich przedsiębiorstwach. Opowiadano się za europejską podstawą prawną dla transgranicznych rokowań zbiorowych i układów zbiorowych. Kolejny postulat to ogólnoeuropejskie stawki minimalne podatków od przedsiębiorstw i jednolita podstawa opodatkowania. W zakresie budżetu europejskiego wskazywano, iż powinny być mniejsze alokacje z budżetów narodowych, a nacisk powinien być położony na długofalowy rozwój odrębnego źródła dochodów. Polityka budżetowa UE powinna być przejrzysta, skuteczna i demokratycznie kontrolowana[28].

Z wizją przekształcenia UE w państwo koresponduje postulat dalszego rozwoju UE w kierunku skutecznej siły pokojowej, dążenia do wspólnej polityki zagranicznej, bezpieczeństwa i obrony oraz stworzenia w dłuższej perspektywie armii europejskiej, której rozmieszczenie będzie legitymizowane przez PE. Polityka pokojowa UE ma koncentrować się na dyplomacji, dialogu, wspieraniu demokracji i praw człowieka oraz na pomocy w rozwoju gospodarczym regionów objętych konfliktami. Turcja postrzegana była jako ważny pomost do krajów islamskich. Ważna była także europejska polityka sąsiedztwa wobec krajów regionu, które nie mogą przystąpić do UE w perspektywie średnioterminowej[29].

• Suwerenna Europa według SPD

            Emanacją programu podstawowego był program wyborczy SPD na wybory do Bundestagu w 2021 roku. Przyszłość, szacunek i solidarna Europa to zasady przewodnie SPD na trzecią dekadę XXI wieku. Autorzy programu wskazują, że rola jaką Niemcy i Europa odegrają w świecie, zostanie rozstrzygnięta w latach dwudziestych XXI wieku[30]. Rozdział 4 o nazwie Suwerenna Europa w świecie (niem. Souveränes Europa in der Welt) podkreśla, że jedność Europy jest osiągnięciem cywilizacyjnym, a kluczowy celem dla SPD w polityce europejskiej Niemiec jest wzmocnienie UE w zakresie rozwoju jej solidarności, zarządzania socjalno-ekologicznego, demokracji, kultywowania europejskiego sąsiedztwa oraz zapewniania pokoju. Jako osiągnięcia niemieckiej prezydencji w UE oraz SPD prezentowane są wprowadzenie Mechanizmu Praworządności, zainicjowanie Funduszu Odbudowy, wzmocnienie dialogu w kontekście prawa europejskiego oraz korzystanie z systemu sankcji w zakresie ochrony praw człowieka.

W zakresie solidarności Fundusz Odbudowy ma być – w oczach polityków SPD – narzędziem nie tylko odbudowy i zbudowania odporności gospodarki UE po pandemii COVID‑19, ale i trwałego postępu w procesie integracji. SPD chce przełamywać wewnętrzne przeszkody UE w działaniu i dalej rozwijać jej autonomię zewnętrzną: UE ma być solidarna i suwerenna. Fundamentalne wzmocnienie Europy ma w oczach polityków SPD służyć temu, jak jest napisane w programie: abyśmy mogli nadal zachować naszą niezależność i nasz sposób życia w wielobiegunowym świecie. Europa ma wykorzystywać swoje wpływy do ochrony i wzmacniania europejskich wartości i interesów, działać jako pewna siebie siła pokoju i tym samym pomagać kształtować współpracujący i wielostronny porządek świata dający nadzieję na dobre życie dla całej ludzkości.

SPD wskazuje, że niezbędne dla zrównoważonej przyszłości Europy są inwestycje. Niemieccy socjaldemokraci deklarują przy tym, że będą rozwijać pakt stabilności i wzrostu w  pakt na rzecz zrównoważonego rozwoju. Zamiast wracać do polityki cięć z przeszłości, zamierzają trzymać się wspólnej europejskiej polityki inwestycyjnej, która rozpoczęła się podczas kryzysu związanego z pandemią COVID-19. UE ma przekształcić się w prawdziwą unię fiskalną, gospodarczą i społeczną oraz być w stanie działać fiskalnie odporna na kryzysy. Celem SPD jest także ochrona banków przed upadkiem (w programie ubrane jest to w cel ochrony państw i podatników przed upadkiem banków w przyszłości). Kolejny cel to stworzenie europejskiego rynku kapitałowego poprzez unię rynków kapitałowych i dokończenie unii bankowej. Aby uniezależnić budżet UE od państw narodowych SPD wskazuje, iż stworzyło podstawę dla nowych europejskich zasobów własnych, aby finansowanie UE było bardziej niezależne i sprawiedliwe w dłuższej perspektywie. Na ten ważny krok integracyjny mają być wykorzystane opodatkowanie dużych korporacji cyfrowych, podatek graniczny od CO₂ oraz nowe wpływy z handlu emisjami. Autorzy programu wskazują, iż pozwoli to skutecznie ograniczyć emisje i stworzyć równe szanse dla przedsiębiorstw przyjaznych klimatowi. Ostatni postulat w zakresie solidarnej Europy to przezwyciężenie zasady jednomyślności w sprawach podatkowych i zakończenie dumpingu podatkowego między państwami członkowskimi, szczególnie w obszarze opodatkowania osób prawnych[31].

W ramach obszaru zarządzania socjalno-ekologicznego SPD widzi UE jako państwo bardziej niż obecnie autarkiczne, niezależne od stron trzecich w sektorach przyszłości. Ma być ona światowym liderem technologicznym, gdzie promowany jest rozwój wspólnych rynków i infrastruktur. Zadaniem jest rozwijanie w Europie technologii przyszłości o znaczeniu strategicznym oraz ochrona kluczowych gałęzi przemysłu. SPD jest ukierunkowana na wprowadzanie fundamentalnych zmian w życiu obywateli (życie i konsumpcja) i w gospodarce Europy (produkcja) pod hasłem przeciwdziałania zmianom klimatu, wymieraniu gatunków i nadmiernemu zużyciu surowców. Chce wprowadzać zmiany w sektorze energetycznym Europy implementując Porozumienie paryskie, istotnie zwiększając udział energii odnawialnej i zmniejszając istniejącą zależność od dostaw energii z paliw kopalnych. Ich celem jest, aby najpóźniej do 2050 r. Europa stała się pierwszym kontynentem zrównoważonym i neutralnym pod względem emisji gazów cieplarnianych oraz liderem w walce ze zmianą klimatu. Wskazują, iż rolnictwo europejskie, jako jeden z największych emitentów gazów cieplarnianych, również musi wnieść swój wkład, odchodząc od dotacji obszarowych na rzecz dotacji powiązanych z kryteriami ochrony klimatu, przyrody i środowiska oraz dobrostanu zwierząt. Dalej SPD wskazuje, że jako partia będzie dążyła do uzgodnienia na poziomie UE mechanizmów składania skarg i mechanizmów sankcji. Prywatne mechanizmy rozstrzygania sporów zostaną w ramach tej wizji zastąpione przez sądy publiczne. Wielonarodowy sąd inwestycyjny rozstrzygał będzie kwestie dyskryminacji w zakresie handlu, a także analizował obszar usług publicznych w kontekście praktyk dyskryminacyjnych. Nastąpi rozwój praw pracowników. Surowsze będą przepisy dotyczące ochrony środowiska. Praktykowane będzie wspieranie przemian społeczno-ekologicznych przez politykę handlową, wspieranie handlu zrównoważonymi towarami, promowanie rolnictwa małorolnego i agroekologicznego. Polityka handlowa będzie pod większą władzą kontrolną oraz decyzyjną PE i z większym wpływem na procesy negocjacyjne przedstawicieli związków zawodowych i społeczeństwa obywatelskiego. Stosunki zagraniczne UE mają być oparte na realizacji przez partnerów wartości takich jak standardy środowiskowe, prawa człowieka i społeczne. Kolejny postulat to stworzenie europejskiej unii zdrowia z gwarancją minimalnych standardów dla pacjentów, europejskimi organami ds. zdrowia wyposażonymi w daleko idące kompetencje i zasoby, ustanawianiem silnego mechanizmu ochrony ludności, promocją wspólnych badań i wspólnego nabywania ważnych towarów medycznych. W kolejnych latach SPD planuje konsekwentnie wdrażać europejski filar praw socjalnych, w tym europejską płacę minimalną, europejską reasekurację bezrobocia, zwalczanie ubóstwa wśród dzieci, rozszerzenie praw pracowników, poprawienie egzekwowania prawa pracy i bezpieczeństwa pracy, wzmacnianie europejskiej gwarancji dla młodych ludzi w zakresie pracy z ubezpieczeniem społecznym.

Komunikowanym celem SPD jest UE jako państwo demokratyczne i państwo zaprowadzające demokrację w ramach swoich krajów członkowskich (przywodzi to na myśl politykę komunikowaną na arenie międzynarodowej przez USA w zakresie ich interwencji militarnych od wielu dekad). SPD chce rozwinąć uprawnienia PE i dać mu prawo inicjatywy oraz stworzyć wspólne prawo wyborcze do głosowania w wyborach europejskich[32]. Partia ta wskazuje zagrożenie dla europejskiej wspólnoty wartości w postaci populistycznych i nacjonalistycznych rządów państw członkowskich ograniczających niezależność sądownictwa i praw podstawowych i chce stworzyć specjalny fundusz na rzecz demokracji i praworządności, poprzez który będzie w ukierunkowany sposób promować współpracę społeczeństwa obywatelskiego. Mechanizm praworządności postrzegany jest jako instrument zwiększenia odporności Europy w zakresie przestrzegania europejskich podstawowych wartości oraz sankcjonowania naruszeń. SPD będzie opowiadała się za konsekwentnym wdrażaniem i zaostrzaniem opcji sankcji. Będzie także rozbudowywać europejskie systemy zwalczania mowy nienawiści, kampanii dezinformacyjnych i fake news-ów. SPD jest także zaangażowane w ogólnounijną ratyfikację Konwencji Stambulskiej Rady Europy jako wiążącej normy prawnej przeciwko przemocy wobec kobiet.

W zakresie polityki azylowej i uchodźczej SPD chce stworzenia europejskiej agencji azylowej. Będzie promować europejski system azylowy oparty na solidarności mechanizmu dystrybucji, w pełni chroniący i przyznający prawo do azylu, odrzucający narzędzie odpychania, uznający ratownictwo morskie jako obowiązek, tworzący legalne szlaki migracyjne, zajmujący się przyczynami ucieczek i przemieszczeń, budujący pomosty do lokalnych podmiotów, promujący i wspierający otwartość europejskich gmin i miast (poprzez środki finansowe i inicjatywę Bezpieczne przystanie), ustanowienie przez UE kwot szczepień dla uchodźców[33]. SPD chce realizować politykę zwalczania przyczyn ucieczki, a nie uchodźców, dlatego będzie pracować nad zapewnieniem pełnej realizacji globalnego porozumienia w sprawie migracji[34].

SPD będzie wzmacniało Europejski Trybunał Praw Człowieka i dopilnowywało, aby wszystkie państwa-członkowie wykonywały jego wyroki, bowiem – jak wskazują – ich misją jest chronić podstawowe wartości demokracji, prawa człowieka i rządy prawa. Opowiadają się za przystąpieniem UE do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka[35].

• Wizja Unii Europejskiej jako potęgi pokojowej

W zakresie kultywowania europejskiego sąsiedztwa UE ma odgrywać pionierską rolę w zapobieganiu kryzysom międzynarodowym, promowaniu pokoju i demokracji oraz ochronie praw człowieka. Należy zauważyć, iż USA od lat są pionierami komunikowania takiej swojej roli na arenie międzynarodowej, zatem wydaje się, że w oczach SPD Unia Europejska ma zastąpić USA lub współistnieć z USA w tych obszarach. UE ma realizować to zadanie poprzez zwiększenie funduszy unijnych w zakresie współpracy na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej. Politycy SPD wskazują, iż aby rolę tę realizować, w polityce zagranicznej UE należy wprowadzić decyzję większości w miejsce dotychczasowej zasady jednomyślności. Urząd Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa powinien także w dłuższej perspektywie zostać przekształcony w ministra spraw zagranicznych UE.

NATO uznawane jest za niezbędny element bezpieczeństwa Europy, jednak UE musi stać się bardziej niezależna w zakresie polityki bezpieczeństwa i obrony. Celem polityków SPD w polityce europejskiej jest europejska armia, jak wskazują, jako część Europy – potęgi pokojowej. Chcą oni europejskiej współpracy w dziedzinie zbrojeń oraz opracowania narzędzi kontroli zbrojeń oraz polityki rozbrojenia, aby móc wcześnie reagować na zagrożenia. W 2021 r. zauważali, że sąsiedztwo Europy na południu i wschodzie charakteryzuje się kryzysami i rosnącymi wpływami innych krajów, a UE musi stawić czoła tym wyzwaniom za pomocą koncepcyjnie zmienionej europejskiej polityki sąsiedztwa.

SPD popiera zbliżenie polityczne i gospodarcze Europy i Afryki. W zakresie stosunków UE z USA, SPD stawia na partnerstwo oparte na wartościach demokratycznych oraz zintensyfikowanie współpracy w kwestiach ochrony klimatu, globalnej polityki zdrowotnej, handlu, rozbrojenia i kwestii bezpieczeństwa. W zakresie stosunków z Rosją, w 2021 r. wskazywano, iż w interesie Niemiec i Europy leży wspólny postęp z Rosją w kwestiach wspólnego bezpieczeństwa, rozbrojenia i kontroli zbrojeń, a także klimatu, zrównoważonego rozwoju, energii i walki z pandemiami. Zauważając, że Rosja regularnie łamie prawo międzynarodowe, liczono na gotowość Rosji do dialogu i współpracy. Autorzy programu SPD wskazywali, iż w Europie może być pokój nie przeciwko Rosji, ale tylko z Rosją (niem. Frieden in Europa kann es nicht gegen, sondern nur mit Russland geben)[36]. Jako potencjał w stosunkach unijno-rosyjskich widzieli kontakty ze społeczeństwem obywatelskim, które planowali dalej promować i poszerzać, także poprzez ułatwienia wizowe dla wymiany młodzieży. SPD wskazywało, iż celem nowej europejskiej (unijnej) polityki wschodniej (niem. neuen europäischen Ostpolitik) jest zmniejszenie napięć w relacjach z Rosją.

W relacjach Europy z Chinami, SPD wskazywało na nasilanie się konfliktu interesów i wartości, dlatego podkreślało, iż Europa musi prowadzić dialog z Chinami na temat współpracy i konkurencji w sposób zjednoczony i konstruktywny, ale i krytyczny. SPD potępiało naruszenia praw człowieka w Chinach wobec mniejszości ujgurskich muzułmanów. W zakresie relacji z Turcją SPD wyrażało swój niepokój w kwestii kursu jej polityki wewnętrznej i zagranicznej, podkreślało, iż Turcja musi przestrzegać zasad praworządności, demokracji i prawa międzynarodowego, dlatego dążyć należy do zintensyfikowania dialogu między UE a Turcją, który krytycznie omówi te kwestie. Jako część racji stanu Niemiec wskazano bezpieczeństwo i prawo do istnienia Izraela. Wyrażono również chęć wspierania nowych inicjatyw ożywienia procesu pokojowego na Bliskim Wschodzie i żądanie położenia kresu terroryzmowi ze strony palestyńskiej, wskazując na potrzebę dalszego postępu demokratycznego na terytoriach palestyńskich na wszystkich poziomach. Wielką Brytanię uznano za bliskiego przyjaciela UE przy nastawieniu na wszechstronne partnerstwo między UE a Wielką Brytanią poprzez wspólne umowy.

SPD prezentuje siebie jako partię, która poprzez wpływ na rząd federalny Niemiec będzie oddziaływała na cały świat. Przedstawia się jako partia pokojowa, stawiająca na dyplomację i dialog, zapobieganie kryzysom cywilnym i budowanie pokoju, rozbrojenie i kontrolę zbrojeń oraz współpracę międzynarodową. Planowane jest stworzenie mechanizmu sprawdzania programów, ustaw i projektów pod kątem potencjalnej sprzeczności z celami polityki pokojowej. SPD wskazuje, iż celem jej polityki zagranicznej jest świat bez broni jądrowej. Chce całkowitego wycofania i zniszczenia broni jądrowej stacjonującej w Europie i Niemczech oraz zaangażowania w antyjądrowe wysiłki rozbrojeniowe USA, Rosji, Chin i Iranu. SPD domaga się przy tym kontroli zbrojeń w obszarach biotechnologii, cybernetyki i sztucznej inteligencji. Zamierza rozwijać Centrum Międzynarodowych Operacji Pokojowych (niem. Zentrum für internationale Friedenseinsätze, ZIF) i budować wysoce profesjonalny zespół wysłanników pokojowych do prowadzenia negocjacji. Autorzy programu SPD wskazują jednak, że równocześnie będą zwiększać inwestycje w budżecie obronnym i wyposażać Siły Zbrojne Niemiec w najlepszy sprzęt i wyszkolenie oraz uatrakcyjniać służbę w Bundeswehrze. Kluczowa dla SPD jest restrykcyjna polityka eksportu broni skoordynowana z europejskimi partnerami. Działania partii mają dążyć do dalszego ograniczenia eksportu niemieckiego uzbrojenia do krajów spoza UE, NATO i krajów o równorzędnym statusie oraz do rozszerzenia kontroli nad ostatecznym miejscem przeznaczenia broni.

• Wizja Unii Europejskiej jako potęgi normatywnej

SPD chce ożywić i wzmocnić działania wielostronne, także we współpracy ze społeczeństwem obywatelskim i organizacjami pozarządowymi, bowiem uważa, że tylko wspólnie można sprostać wyzwaniom takim jak pandemie, światowe kryzysy gospodarcze, finansowe i rozwojowe oraz skutki globalnego ocieplenia. Swoje sztandarowe hasła (prawa człowieka, przeciwdziałanie zmianom klimatycznym, utrzymanie globalnego ocieplenia w założonych ryzach, wzmocnienie nienaruszonego środowiska, sprawiedliwe i zrównoważone społeczeństwa, przezwyciężanie głodu i ubóstwa, wzmocnienie dobrej pracy, ochrona socjalna, zdrowie jako dobro publiczne) działacze SPD zamierzają promować i wprowadzać na całym świecie i w ramach globalnych łańcuchów dostaw. Ich postulatem jest globalny rejestr pozwalający na międzynarodową współpracę podatkową, aby zapobiegać unikaniu opodatkowania majątku i zysków przedsiębiorstw. Pragną zakończyć ogólnoświatową rywalizację w zakresie podatków dumpingowych (o najniższe podatki od przedsiębiorstw). Wskazują równocześnie, że Niemcy bardziej niż jakikolwiek inny kraj są uzależnione od otwartych rynków oraz funkcjonującej i opartej na zasadach globalnej gospodarki, dlatego ich celem jest ustanowienie stabilnego, sprawiedliwego i demokratycznego systemu handlowego. Będą oni działali na rzecz wzmocnienia Światowej Organizacji Handlu (WTO) i egzekwowania wspólnych zasad wielostronnych. Popierają inicjatywę globalnej procedury niewypłacalności państwa. Jako ważny swój cel SPD wskazuje przeciwstawianie się ruchowi antygenderowemu na wszystkich poziomach. Planuje korzystanie z systemu sankcji w zakresie ochrony praw człowieka oraz wzmacnianie Międzynarodowego Trybunału Karnego. Celem SPD jest także zapewnienie Europie miejsca wśród stałych członków w Radzie Bezpieczeństwa ONZ[37], jednak to – jak się wydaje – może się wydarzyć dopiero po przekształceniu się UE w państwo, chyba że SPD chce uzyskania tego statusu przez Niemcy, nazywając to w swoim programie „miejscem europejskim”.

            W wypowiedziach kanclerza Olafa Scholza, z ramienia SPD, przejawia się poparcie dla dalszych rozszerzeń UE. Wspominając o wspólnocie z 30 czy 36 członkami (Eine EU mit 27, 30, 36 Staaten) i pół miliarda obywateli, wskazuje, że wzmocni to rolę geopolityczą UE. Podkreśla on również, że potencjalne rozszerzenie nie może doprowadzić do utraty na znaczeniu głosów małych krajów – ich wątpliwości muszą być zawsze brane pod uwagę, a ich głos wysłuchany, bowiem w przeciwnym razie byłaby to zdrada idei europejskiej. Jasno podkreśla jednak, iż kandydaci do członkostwa w UE, tacy jak Ukraina, Mołdawia, państwa Bałkanów Zachodnich czy Gruzja muszą najpierw spełnić kryteria przystąpienia[38]. Na Kongresie SPE (Partii Europejskich Socjalistów – Sozialdemokratische Partei Europas) w Berlinie w październiku 2022 r. kanclerz przedstawił idee, które są kluczowe według niego w rozwoju UE. Jest to, po pierwsze, rozszerzanie UE na wschód i południowy wschód. Po drugie, są to decyzje większościowe we wspólnej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa, a także w innych politykach – w tym podatkowej. Po trzecie, jest to UE oparta na solidarności i suwerenności, czyli większa autarkiczność gospodarcza UE i Europa suwerenna, silna, demokratyczna i wolna (hasła wskazujące na budowanie państwa europejskiego). Po czwarte, są to ochrona klimatu i dobrobyt. Po piąte – rozwój europejskiej polityki obronnej. Po szóste – zakończenie konfliktów na polu polityki finansowej, kierując się pragmatyzmem i wspólnymi zasadami, których można przestrzegać i które można sprawdzać. Po siódme – zakończenie konfliktów na polu polityki migracyjnej poprzez przeciwdziałanie migracji nielegalnej i umożliwienie migracji legalnej. Po ósme – demokracja i rządy prawa. Tutaj kanclerz Olaf Scholz dał do zrozumienia, iż w Polsce i na Węgrzech łamane są zasady praworządności i demontowana jest kontrola demokratyczna, co musi budzić zaniepokojenie. Dziewiątą ideą jest zaś naród Europy, który – jak można domniemywać – mówi językiem angielskim, bowiem w tym języku Olaf Scholz oznajmił, iż jesteśmy narodem Europy (ang. We are the people of Europe)[39].

4. Ustalenia w ramach Koalicji Świateł Drogowych jako realizacja postulatów SPD

23 listopada 2021 r. liderzy SPD, FDP oraz Zielonych ogłosili przyjęcie umowy koalicyjnej, będącej podstawowym dokumentem definiującym wspólne rządy trzech środowisk politycznych. Rozdział 7 umowy koalicyjnej pt. Odpowiedzialność Niemiec za Europę i Świat (niem. Deutschlands Verantwortung für Europa und die Welt) zawiera uzgodnienia trzech partii tworzących Koalicję Świateł Drogowych: SPD, Zielonych i FDP odnośnie do stosunków międzynarodowych i przyszłości UE[40]. Prezentowana ocena obecnego stanu Unii Europejskiej, jak i podejście do jej przyszłości oraz roli Niemiec w jej kształtowaniu są spójne z wizją głównej partii koalicyjnej, z ramienia której Olaf Scholz pełni funkcję kanclerza: UE ma być demokratycznie skonsolidowana, zdolna do działania i strategicznie suwerenna dla pokoju i dobrobytu Niemiec[41]. Na wstępie rozdziału koalicjanci wskazują, iż przyjmują na siebie (mówiąc w imieniu Niemiec) odpowiedzialność za służenie w zrozumieniu UE jako całości[42]. Główne wyzwania do pokonania według koalicjantów to zmiany klimatyczne, cyfryzacja i zagrożenia dla demokracji. Mają być one przełamane w UE przez zrównoważany rozwój oraz chronienie swoich wartości i praworządności wewnętrznie oraz zewnętrznie. Cel nadrzędny koalicji to rozwój UE w federalne państwo europejskie, zorganizowane w sposób zdecentralizowany, zgodnie z zasadami pomocniczości i proporcjonalności oraz opierające się na Karcie Praw Podstawowych. Powtarzane są postulaty z programu SPD. Wskazano postulaty wzmocnienia kompetencji PE (inicjatywa ustawodawcza – Initiativrecht), jednolitego europejskiego prawa wyborczego z częściowo ponadnarodowymi listami i wyborami bezpośrednimi, poddawania wniosków KE debacie w Radzie oraz częstszego stosowania głosowania większością kwalifikowaną w Radzie. Podkreślana jest koncepcja pierwszeństwa dla próby reformy z udziałem wszystkich państw członkowskich, ale pozostawia się możliwość realizacji postulatów z jedynie wybranymi państwami. Koalicjanci chcą zwiększyć suwerenność strategiczną Europy i tworzyć własną zdolność UE do działania w kontekście globalnym oraz jej mniejszą zależność i wrażliwość w zakresie dostaw energii, zdrowia, importu surowców i technologii cyfrowej, ale bez izolowania Europy. Chcą lepiej chronić krytyczną technologię i infrastrukturę oraz europejskie firmy. Zamierzają uczynić Europę kontynentem trwałego postępu oraz przewodzić na arenie międzynarodowej, a dzięki europejskim standardom chcą wyznaczać standardy dla regulacji globalnych.

W zakresie tzw. rządów prawa, członkowie koalicji niemieckiej wzywają KE do bardziej konsekwentnego i szybkiego stosowania i egzekwowania istniejących instrumentów praworządności, w tym wyroków Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), za pośrednictwem artykułów 260 i 279 Traktatu o funkcjonowania Unii Europejskiej. W Radzie zamierzają oni konsekwentnie egzekwować i dalej rozwijać stosowanie istniejących instrumentów praworządności, tj. dialogu na temat praworządności, kontroli praworządności, mechanizmu warunkowości, postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego, zaleceń i ustaleń w ramach procedur przewidzianych w art. 7 Traktatu o Unii Europejskiej, a w KE wspierać ją w postępowaniach wobec państw członkowskich w przypadku naruszeń praworządności.

Koalicjanci wskazują, iż zgodzą się na propozycje KE dotyczące planów Funduszu Odbudowy, jeśli zostaną spełnione takie warunki, jak niezawisłe sądownictwo[43]. Niemiecka koalicja informuje zatem jasno, iż będzie chciała ingerencji w sprawy krajowe innych państw członkowskich UE. Wzmocnione mają zostać: Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) (postulat przedłużenia kadencji sędziego do 12 lat, przy jednoczesnym ograniczeniu do jednej kadencji), Karta Praw Podstawowych UE (prawa z niej wynikające powinny być w przyszłości egzekwowane przed TSUE, nawet jeśli państwo członkowskie działa w ramach swojego prawa krajowego), instrumenty bezpieczeństwa budżetu UE (OLAF – biuro ds. defraudacji, EPPO – prokuratura europejska, Europejski Trybunał Obrachunkowy), unia gospodarcza i walutowa, skuteczność Europejskiego Banku Centralnego (EBC) w osiąganiu stabilności cen, inwestycje (w zakresie: europejska infrastruktura cyfrowa, wspólna sieć kolejowa, infrastruktura energetyczna dla odnawialnej energii elektrycznej i wodoru, badania i rozwój światowej klasy), konwergencja społeczna w całej UE, prawa socjalne, włączenie społeczne, zmniejszenie nierówności płacowych ze względu na płeć, odporność Europy na kryzysy (unijna ochrona ludności, wspólne zamówienia, koordynacja produkcji towarów krytycznych, ograniczenie krytycznych produktów importowanych, wzmocnienie organów UE ds. zdrowia, walka z odpornością na antybiotyki), europejska polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (suwerenna UE jako silny gracz w świecie, zastąpienie zasady jednomyślności w Radzie Ministrów UE ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa głosowaniem większością kwalifikowaną, reforma i wzmocnienie Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych i roli Wysokiego Przedstawiciela w kierunku prawdziwego ministra spraw zagranicznych UE, zacieśnianie współpracy między armiami narodowymi krajów członkowskich UE, które chcą się integrować, stworzenie wspólnych struktur dowodzenia i wspólnego dowództwa cywilno-wojskowego w interoperacyjności i komplementarności ze strukturami i zdolnościami dowodzenia NATO, PE kontrolujący fundusz obronny i misje cywilne oraz wojskowe UE).

Koalicja Świateł Drogowych wskazuje, iż kluczowe jest dla nich silne partnerstwo francusko-niemieckie. Promowany będzie jednak także Trójkąt Weimarski. W zakresie relacji z Polską, pisząc o głębokiej przyjaźni łączącej Niemcy i Polskę, koalicjanci podkreślają, iż wzmacniają działania podmiotów społeczeństwa obywatelskiego, np. niemiecko-polskiej pracy z młodzieżą, oraz usprawniają współpracę na terenach przygranicznych. Koalicja popiera proces przystąpienia sześciu krajów Bałkanów Zachodnich[44] do UE po spełnieniu wszystkich Kryteriów Kopenhaskich.

Autorzy umowy koalicyjnej opowiadają się za wspólnymi europejskimi politykami w zakresie polityki młodzieżowej, kulturalnej i edukacyjnej (być może obejmujących również szczeble regionalne), polityki wobec Wielkiej Brytanii, a także za europejskim numerem ubezpieczenia społecznego i innymi wspólnymi rozwiązaniami, w tym za fundamentalną reformą europejskiego systemu azylowego i migracyjnego, zgodnymi z wcześniej przedstawionymi postulatami SPD.

Niemcy zostały w umowie określone jako nowoczesny kraj imigracyjny, ale wskazano, że UE i Niemcy w zakresie polityki azylowo-migracyjnej nie mogą być otwarte na szantaż i muszą zapobiegać instrumentalizowaniu ludzi w interesach geopolitycznych lub finansowych. Koalicja rządząca w Niemczech chce wspierać i promować chęć przyjmowania ludzi w Niemczech i UE, a Frontex ma dalej rozwijać się w prawdziwą unijną agencję ochrony granic w oparciu o prawa człowieka. Skuteczna i praworządna ochrona granic zewnętrznych ma być przejrzysta i podlegać kontroli parlamentarnej. Frontex ma aktywnie uczestniczyć w ratownictwie morskim, a państwa leżące nad Morzem Śródziemnym mają dzielić obowiązki w zakresie ratownictwa morskiego, zaś uratowani ludzie mają byli przewożeni w bezpieczne miejsca. W UE ma być ograniczona migracja wtórna. Należy zapewnić długoterminowe wsparcie dla krajów przyjmujących i tranzytowych odpowiedzialnych za uchodźców, aby stworzyć trwałe perspektywy dla ludzi i społeczności przyjmujących[45].

5. Wizja CDU/CSU – UE jako rozwiązanie sprawnie działające w obliczu wyzwań współczesnego świata

Po porażce w wyborach parlamentarnych we wrześniu 2021 r. i utracie władzy, po wieloletnich rządach kanclerz Angeli Merkel, CDU rozpoczęła proces głębokich zmian. 22  stycznia 2022 r. na stanowisko przewodniczącego CDU został wybrany Friedrich Merz, zdobywając 94.6% głosów delegatów na wirtualnym zgromadzeniu.[46] Już w sierpniu 2022 r. CDU/CSU znów stała się zdecydowanym liderem sondaży i wyprzedzała SPD o 9 punktów procentowych[47]. Na początku 2023 r. partia rozpoczęła drogę do stworzenia nowego programu, którego wstępne założenia (na bazie wewnętrznej ankiety) zostały przedstawione 17 kwietnia 2023 r. Między 15 marca a 13 kwietnia prowadzona była ankieta CDUmfrage, celem zdefiniowania oczekiwań członków partii wobec jej zarządu, przyszłości i tożsamości. Zwieńczeniem odnowienia partii (die Erneuerung) ma być kongres programowy i ogłoszenie pełnego programu przed wyborami do Europarlamentu w 2024 r.[48]

W 2022 r. CDU uchwaliła Kartę Wartości Podstawowych Niemieckiej CDU (niem. Viertes Grundsatzprogramm der CDU Grundwertecharta)[49] w formie siedmiostronicowego dokumentu określającego aspekty definiujące tożsamość i przyszłość partii. Jest to obecnie najbardziej aktualne stanowisko partii. W Karcie brak konkretów odnośnie do przyszłej wizji UE, jednak jest w niej zawartych wiele punktów, mających znaczenie w przewidywaniu stanowiska CDU. Już na wstępie podkreślana jest duża odpowiedzialność Niemiec za Europę, a nawet szerzej – jej autorzy piszą bowiem, iż biorą odpowiedzialność za dobro wszystkich (Zjednoczenie Europy wymieniane jest jako kluczowe osiągnięcie czterech kanclerzy i jednej kanclerz wywodzących się z szeregów CDU). Wskazują oni, iż ich cechą charakterystyczną jest pewność siebie, zaufanie i wiara nawet w najtrudniejszych czasach oraz umiejętność urzeczywistniania rzeczy pozornie niemożliwych. Ich podstawowe wartości to wolność, solidarność, sprawiedliwość i odpowiedzialność za siebie, społeczność i naturę przed Bogiem i ludźmi, a także realizm i pokora oraz uznanie, że ludzie nie są twórcami świata, natura musi być chroniona, a rozwój musi być zrównoważony. Wyróżnia ich także chrześcijańskie rozumienie człowieka. Wskazują, iż godzą rzeczy, które wydawałyby się nie do pogodzenia, takie jak: gospodarka wolnorynkowa i bezpieczeństwo społeczne, wolność jednostki i odpowiedzialność za wspólnotę, ekonomia i ekologia, obietnica dobrobytu i neutralności klimatycznej, zachowanie niemieckiego demokratycznego państwa narodowego i integracja europejska oraz międzynarodowa, miłość do własnego kraju i otwartość na świat, kształtowanie własnej ojczyzny i zaangażowanie w świat, orientacja na wartości i Realpolitik. Wskazują, iż ich korzenie są chrześcijańskie, socjalne (społeczne), liberalne i konserwatywne. Ciągłe ich godzenie prowadzi do polityki miary i środka. Opowiadają się za kosmopolitycznym patriotyzmem (włączającym, a nie wykluczającym). CDU opowiada się za polityką, jak zapisano w omawianym dokumencie, w najlepszym tego słowa znaczeniu „burżuazyjną” (otwarte społeczeństwo obywateli w tradycji Oświecenia, łączenie indywidualizmu i przywiązania do dobra wspólnego, kosmopolityzm i patriotyzm, zaufanie do ludzi), kosmopolityczną i zorientowaną na przyszłość. Karta wskazuje, iż zagrożeniem dla ich idei są wojny i kryzysy, wrogowie otwartego społeczeństwa i liberalnej demokracji, zmiany klimatu, wymieranie gatunków i niszczenie środowiska.

W kontekście europejskim kluczowe jest wskazanie, iż politycy tej partii w przyszłości nadal chcą być partią z pretensjami do kształtowania zarówno Niemiec, jak i Europy. W zakresie Niemiec w Europie chcą kraju:

• w którym każdy może swobodnie rozwijać swoje talenty i wykorzystywać je dla siebie nawzajem;
• w którym z entuzjazmem żyje się i broni podstawowego ładu wolnościowej demokracji;
• który opowiada się za konsekwentnym zrównoważonym rozwojem, łącząc zachowanie naturalnych podstaw życia ze sprawiedliwością społeczną, siłą gospodarczą i sprawnym państwem;
• w którym postęp naukowy i technologiczny oraz dynamiczne siły społecznej i ekologicznej gospodarki rynkowej służą ludziom, zachowaniu ich środków do życia i powszechnego dobrobytu;
• który w pełni wykorzystuje szanse i możliwości cyfryzacji oraz zapewnia bezpieczeństwo w przestrzeni cyfrowej;
• który przyspiesza drogę do neutralności klimatycznej przy konsekwentnej ochronie klimatu i angażuje się na arenie międzynarodowej w przestrzeganie ambitnych celów klimatycznych;
• który umożliwia każdemu kształcenie się, osiąganie wyników i zdobywanie kwalifikacji;
• w którym solidarność między wszystkimi ludźmi, integracja i sprawiedliwość międzypokoleniowa są rzeczami oczywistymi i widocznymi;
• który jest przyjazny rodzinie i dzieciom oraz w którym ludzie mogą łączyć rodzinę, zaangażowanie społeczne i pracę;
• w którym równość płci i rzeczywista równość mężczyzn i kobiety są urzeczywistnione,
• który świadomy swojej historii, pokornie, ale i z ufnością wyznaje uniwersalne wartości, w szczególności niepodzielne prawa człowieka;
• w którym panuje otwarty klimat opinii i liczy się argument;
• w którym respektowane są przynależności regionalne, więzi z ojczyzną, tożsamość i identyfikacja, a przy zachowaniu federalizmu i subsydiarności tworzone są równorzędne warunki życia w całym kraju,
• który jako potężny, kreatywny i defensywny członek Unii Europejskiej, jako silny i rzetelny partner transatlantycki oraz jako aktywny członek organizacji międzynarodowych i społeczności międzynarodowej, bierze na siebie odpowiedzialność za globalną realizację powszechnych praw człowieka, wzmacnianie prawa w stosunkach międzynarodowych, sprawiedliwości na świecie i ochronę stworzenia, a także opowiada się po stronie podobnie myślących narodów[50].

Wizję Europy według odrodzonej CDU można analizować na podstawie wypowiedzi wysoko postawionych polityków. Obecny szef CDU Friedrich Merz wypowiadał się krytycznie o polityce europejskiej jego partii w czasach rządów kanclerz Angeli Merkel. W wywiadzie dla FAS z 17 lipca 2021 r. krytykował tendencje centralizacyjne, jak również środki pomocowe UE pozwalające zaciągać UE długi, wprowadzone w 2020 r. w związku z pandemią COVID-19.

Merz wyrażał pogląd, iż powstaje ryzyko Unii Zadłużenia, będącej w jego opinii realnym zagrożeniem[51]. Przewodniczący CDU wyraził jednocześnie krytyczny stosunek wobec działań rządu niemieckiego w 2022 r. wobec Ukrainy. Wskazywał, iż Polacy mogą czuć się zawiedzeni nieporozumieniami związanymi z wymianą czołgów między Niemcami a Polską, a także przyznał, że w kwestiach nauki języka polskiego w RFN strona niemiecka nie wypełnia zobowiązań traktatowych. Merz jest zwolennikiem powrotu do energii jądrowej, a  przynajmniej przedłużenia czasu działania trzech ostatnich niemieckich elektrowni jądrowych. W zakresie UE jest sceptycznie nastawiony do postulatu podejmowania decyzji w europejskiej polityce zagranicznej i bezpieczeństwa większością głosów. W CDU silny jest też pogląd, że Polska, razem z Niemcami i Francją, powinna odgrywać większą rolę w UE[52].

Wiele informacji na temat europejskiej wizji CDU zawartych jest w wywiadzie udzielonym przez Wolfganga Schäuble dla Welt am Sonntag, który został opublikowany w dniu 25 lipca 2022 r. na stronie internetowej CDU[53]. Schäuble, wpływowy członek CDU – jej przewodniczący w latach 1998-2000, długoletni minister finansów (2009-2017) oraz przewodniczący poprzedniej kadencji Bundestagu (2017-2021) wyraża żal z powodu braku odpowiedzi rządu niemieckiego na przemówienie Emmanuela Macrona na Sorbonie z września 2017 r. W przemówieniu tym prezydent Francji opowiedział się za większą integracją europejską i reformami w tym zakresie, które jego zdaniem zajmą kolejną dekadę XXI wieku, a także wezwał Niemcy do zawarcia partnerstwa z Francją w celu kierowania ich wdrażaniem. Jako trzy główne cele na kolejnym etapie swojej ewolucji, UE powinna postawić: suwerenność, unię i demokrację. Zakreślił on wielokrotnie wizję współpracy obronnej, rozwoju wspólnej kultury europejskiej, wspólnego budżetu strefy euro, europejskiej agencji wywiadowczej, podatku węglowego, europejskich uniwersytetów oraz programów studiów w krajach członkowskich UE. Podkreślał również konieczność stworzenia silnego i efektywnego rdzenia Europy w postaci strefy euro, do którego inni mogą dołączyć na późniejszym etapie[54]. Schäuble wskazuje, w kontraście do idei zawartej w przemówieniu z Sorbony, że wojna Rosji z Ukrainą i  rola Warszawy w działaniach z nią związanych umacniają jego przekonanie, które ma od dawna, że Polska powinna zostać w pełni włączona do kierownictwa jednoczenia Europy jako równorzędny, równie ważny członek obok Francuzów i Niemców[55]. Jest to pogląd, jak już wskazano powyżej, rozpowszechniony w CDU[56]. Schäuble żałuje, że Macron i Scholz pojechali do Kijowa bez premiera RP Mateusza Morawieckiego, bowiem według niego byłby to zupełnie inny sygnał, gdyby Polska, Niemcy i Francja pojawiły się w Kijowie razem. Wskazuje on, że Polska odgrywa centralną rolę w polityce obronnej, co zdecydowanie zauważono od czasu inwazji Rosji na Ukrainę. Berlin mógłby współpracować z Warszawą i Paryżem, aby europejska obrona nie była projektowana jako alternatywa dla NATO, ale jako jego uzupełnienie. Polityk wskazuje, iż w zakresie europejskiej obronności państwa członkowskie, które chcą zrobić więcej muszą teraz iść naprzód razem z tymi, które również tego chcą. Francja, Niemcy i Polska powinny teraz podjąć inicjatywę zacieśnienia europejskiej polityki obronnej. Powinny przewodzić i jednocześnie zapraszać wszystkich Europejczyków do przyłączenia się. To samo dotyczy polityki wobec uchodźców. Schäuble podkreśla działania Polski w przyjmowaniu ukraińskich uchodźców. Jasno komunikuje, że Europa to coś więcej niż stara Europa Zachodnia. Europa potrzebuje głębszej współpracy europejskiej. Polityk uważa, że Europa musi skupić się na obronności – na szczeblu europejskim potrzebne jest odstraszanie nuklearne. Jest on także zwolennikiem wprowadzenia decyzji większościowych w UE, wskazuje, że jednomyślność na szczeblu europejskim jest złym rozwiązaniem. Unia potrzebuje – jego zdaniem – wspólnej polityki finansowej, gospodarczej i społecznej. W zakresie niewystarczającego posłuchu dla racji wschodnioeuropejskich, wskazuje on, że poprzednia polityka niemiecko-rosyjska nie jest chwalebnym rozdziałem w historii, choć nadal wierzy on w partnerską współpracę z Rosją i  uważa, że długoterminowe interesy Rosji sprzyjają bliższemu związkowi z Europą niż z Chinami. Wskazuje, że Polacy z pewnością się zgodzą, jeśli powie się, że partnerstwo z Rosją, która opowiada się za niestosowaniem przemocy, nienaruszalnością granic i podstawowymi zasadami prawa międzynarodowego, jest politycznie poprawne. Z taką Rosją polityk chciałby współpracować, ale przy aktualnej władzy na Kremlu wskazuje, że będzie o to bardzo trudno[57].

W gościnnym artykule zamieszczonym we Frankfurter Allgemeine Zeitung 20 października 2022 r.  Schäuble napisał, że to państwa członkowskie, a nie instytucje unijne, muszą decydować o kierunku i priorytetach działań UE. Zauważył także, że przyszłość rozszerzenia UE leży na wschodzie, nie może więc obyć się bez Polski; oraz że Polska – podobnie jak Francja – ma centralne znaczenie gospodarcze, geograficzne i w zakresie bezpieczeństwa, dlatego konieczne są reformy w ramach Trójkąta Weimarskiego oraz wspólne działania w polityce bezpieczeństwa, którą uznał za obecnie najważniejszy obszar polityki UE. Zdaniem polityka, zadaniem państw Trójkąta Weimarskiego powinno być przejęcie odpowiedzialności za przywództwo i stworzenie rdzenia europejskiej wspólnoty obronnej. Schäuble zaznaczył przy tym, iż Polska należy do rdzenia europejskiego przywództwa. Francja, Polska i Niemcy powinny opracować wytyczne wspólnej polityki bezpieczeństwa i być następnie naśladowane przez inne europejskie państwa. Wskazuje on, iż przy większej odwadze państwa Trójkąta Weimarskiego mogłyby nawet połączyć operacyjnie swoje narodowe siły zbrojne, o których rozmieszczeniu decydowano by wspólnie, także w oparciu o konsultacje z UE i NATO. Pisze on także, iż Europa musi rozwijać własne odstraszanie nuklearne i zainicjować platformę rozbrojenia taktycznej broni jądrowej oraz rakiet krótkiego i średniego zasięgu w Europie (w  obliczu niewykluczania przez Rosję użycia broni jądrowej). Schäuble nie uważa UE za oligarchię zdominowaną przez Brukselę, Berlin i Paryż, ale zauważa, że UE jest uwięziona pomiędzy ekonomicznie pożądanym rozszerzeniem a koniecznym, ale odmawianym pogłębieniem oraz że potrzebna jest głęboka reforma UE, która postawi dobro wspólne i  równość z powrotem na czele jej zasad. Za priorytet niemiecki polityk uznaje skierowanie energii politycznej Europejczyków na budowanie wspólnej przyszłości. Pisze, że dlatego właśnie wyraźnie nie zgadza się z Polską w sprawie żądania reparacji za II wojnę światową[58]. Należy w tym miejscu zauważyć, iż przedziwnym jest przekonanie, że budowanie wspólnej przyszłości może odbyć się bez realnego zadośćuczynienia czyniącego zło wobec ofiary za swoje winy. Schäuble nazywa i potwierdza winę Niemców za II wojnę światową, pozbawienie Polski jednej trzeciej populacji, ograbienie i zniszczenie jej majątku, zakończonym już sporem prawnym[59]. Należy wskazać, iż było to realne działanie Niemców, które wciąż woła sześcioma milionami zamordowanych istnień polskich obywateli o realne zadośćuczynienie.

Stanowisko CDU/CSU wobec przyszłości UE zostało również ujęte w pozycji grupy przed Konferencją o Przyszłości Europy w grudniu 2020 r.[60]^,[61] Wskazano w niej, że UE jest nadal największym jednolitym rynkiem i ma znaczenie polityczne. Jej wartości, takie jak wolność, wolności jednostki, rządy prawa i demokracja są nadal atrakcyjne, tym niemniej model europejski nie jest już niekwestionowany. Zauważono, iż aktualnie istnieje wieloaspektowe egzystencjalne zagrożenie dla zjednoczonej Europy. Wskazano jednocześnie, że UE nie jest, w przeciwieństwie do państw narodowych, w oczach większości celem samym w sobie, ale jest mierzona według kosztów i korzyści. Politycy CDU/CSU podkreślili, iż aby UE przetrwała musi uwidaczniać swoją europejską wartość dodaną i ciągle pragmatycznie się sprawdzać. Według nich dziś nie chodzi o mniej lub bardziej abstrakcyjną Europę, a już na pewno nie o idee ładu federalnego, ani ostateczność konstytucyjną Europy. Obecnie kluczowym jest pytanie: Do czego Europejczycy potrzebują UE w XXI wieku? Potrzebują jej zaś po pierwsze, aby móc zaistnieć w świecie złożonym z mocarstw, z którymi żadne państwo narodowe z kontynentu europejskiego nie może samotnie konkurować. Potrzebują jej po drugie, aby móc skutecznie odpowiedzieć na wielkie wyzwania współczesności, takie jak zmiany klimatyczne, kryzys migracyjny czy cyfryzacja. Wskazują, iż w porównaniu z początkiem UE, następuje zmiana paradygmatu UE z orientacji do wewnątrz ku orientacji na świat. Zamiast ograniczać się do wewnętrznego budowania coraz bliższej unii, należy skupić się na budowaniu skutecznej unii na zewnątrz. UE musi być zdolna do udzielenia jednolitej odpowiedzi na wielkie pytania naszych czasów. Według CDU/CSU obywatele oczekują od UE więcej, niż pozwalają na to dzisiejsze traktaty. Dlatego pierwszym krokiem musi być określenie, jakie są globalne wyzwania następnej dekady, którym państwa członkowskie nie mogą sprostać samodzielnie, ale którym możemy sprostać tylko wspólnie jako Europejczycy? Dlatego konieczna jest zmiana instrumentów UE w celu zwiększenia zdolności instytucjonalnej do działania w  przedmiotowych obszarach polityki oraz zainicjowanie daleko idącego procesu reform. Europa musi być zjednoczona w zdolności do działania. W opinii polityków tych ugrupowań Europa chce się zjednoczyć w różnorodności, nie chce natomiast, jak w USA, stworzyć z wielu jednego narodu (E pluribus unum). Wskazują oni jednak na istnienie wspólnego europejskiego dziedzictwa kulturowego tj. filozofii helleńskiej, prawa rzymskiego, wartości chrześcijaństwa, humanizmu i oświecenia, nazywając je źródłami europejskiej różnorodności, dziś objawiającej się wieloma regionalnymi i narodowych tradycjami, językami i symbolami oraz rozwiązaniami i pomysłami na przyszłość. Europa musi wykorzystać korzyści płynące z różnorodności, połączyć je na poziomie ponadnarodowym i wykorzystać ekonomię skali[62].

Siostrzana partia CDU, czyli CSU, jest zbliżona w obszarze integracji europejskiej do CDU, choć jest określana tradycyjnie jako bardziej eurosceptyczna[63]. Przed europejskimi wyborami w 2014 r. CSU przybrała platformę mającą na celu utrzymanie wyborców zachęconych wizją prezentowaną przez AfD (propozycje zawierały koncepcję zapewnienia Niemcom weta w Radzie Europejskiego Banku Centralnego, drastycznego zmniejszenia KE oraz przyznanie zadłużonym państwom strefy euro prawa do bankructwa)[64]. Po wyborach nastąpił powrót do bardziej wyważonego stanowiska, zbliżonego do CDU[65].

W aktualnym programie z 2016 r. CSU zakłada zaangażowanie w integrację europejską przy zachowaniu przejrzystości decyzji, sprawności współpracy między instytucjami i demokratyzacji procesu decyzyjnego, z zachowaniem dziedzictwa chrześcijańskiego Europy. CSU głosi postulat Europy regionów i umacniania zasady subsydiarności – przed wyborami parlamentarnymi w 2021 r. odeszło od potrzeby utworzenia europejskiego państwa federalnego[66].

CSU wyraża większy sceptycyzm niż CDU do niektórych działań na arenie UE. Markus Söder, przewodniczący CSU od 2019 r. i premier Bawarii od 2018 r., krytykował na początku stycznia 2022 r. naiwną i niepewną zieloną politykę zagraniczną minister Annaleny Baerbock, która według niego stworzy sytuację niepewności w niemieckiej polityce zagranicznej. Sprzeciwiał się negatywnemu stosunkowi Zielonych i sceptycznym głosom krajów członkowskich UE odnośnie do gazociągu Nord Stream 2. Wskazywał, że Zielona groźba niekorzystania z Nord Stream 2 szkodzi przede wszystkim Niemcom, które przy gwałtownym wzroście cen gazu są zależne od bezpiecznych jego dostaw. W kontekście obawy o rozszerzenie konfliktu na Ukrainie uważał on podejście kanclerza Olafa Scholza (SPD) do rozmów z Moskwą za prawidłowe. Wskazywał, że potrzeba więcej rozmów i dyplomacji[67].

 

6. Wizja AfD – Europa z suwerennymi narodami, które ze sobą współpracują

            AfD to partia konserwatywno-liberalna, określana jako skrajnie prawicowa i najbardziej eurosceptyczna wśród partii niemieckiego mainstreamu politycznego[68]. Politycy AfD dostrzegają wartość UE jaką jest pokój w Europie, bowiem nie chcą, aby ponownie wybuchły uprzedzenia i wrogość między narodami Europy. Pragną Europy suwerennych, demokratycznych państw, połączonych ze sobą pokojem, samostanowieniem i  dobrosąsiedztwem[69]. W kwestii aktualnie promowanych przez UE wartości, AfD charakteryzuje się sprzeciwem wobec ideologii gender, odrzucaniem działań na rzecz równości płci i antyfeminizmem, opowiadając się za tradycyjną wizją małżeństwa jako związku kobiety i mężczyzny oraz założonym na tym fundamencie rodziny. Politycy AfD sprzeciwiają się prowadzeniu edukacji seksualnej w przedszkolach i szkołach podstawowych oraz opowiadają się za ochroną życia poczętego i fundamentem w postaci wartości chrześcijańskich. Przeciwstawiają się procesowi islamizacji Niemiec, odrzucają politykę ochrony klimatu i przestawiania niemieckiej gospodarki na odnawialne źródła energii oraz postrzeganie NATO jako gwaranta bezpieczeństwa Niemiec[70].

Hasłem na gruncie krajowym AfD jest Odwaga do Niemiec. Wolni obywatele, nie poddani. Politycy tej partii wskazują, iż sprzeciwiają się łamaniu prawa i porządku, niszczeniu praworządności i nieodpowiedzialnym działaniom politycznym sprzecznym z zasadami ekonomicznego rozsądku w Niemczech. Opowiadają się za demokracją bezpośrednią, trójpodziałem władzy i rządami prawa, społeczną gospodarką rynkową, pomocniczością, federalizmem, rodziną i żywą tradycją kultury niemieckiej. Wskazują, że demokracja i wolność opierają się na wspólnych wartościach kulturowych i pamięci historycznej. Wskazują, iż są otwarci na świat, ale chcą być i pozostać Niemcami. Chcą, aby RFN pozostało suwerennym państwem narodowym narodu niemieckiego[71].

Zagadnieniom UE poświęcony jest drugi rozdział programu politycznego AfD – Europa i Euro. Program tej partii został przyjęty 30 kwietnia i 1 maja 2016 r. na konferencji federalnej tej partii w Stuttgarcie[72].  Partia ta odrzuca wizję Stanów Zjednoczonych Europy oraz UE jako państwa federalnego, a wręcz sprzeciwia się przekształcaniu UE w scentralizowane państwo federalne. W opinii polityków tej partii narody europejskie powinny żyć i rozwijać się w swoich państwach narodowych, zachowując pomiędzy sobą przyjaźń i dobre sąsiedztwo. Wskazują, że Europa nie może stać się scentralizowanym państwem federalnym, ponieważ wielka różnorodność narodowych i regionalnych tradycji kulturowych sprawia, że kontynent europejski jest wyjątkowy. Deklarują oni, że jeśli ich podstawowe założenia reformatorskie nie zostaną wdrożone w istniejącym systemie UE, będą dążyli do wyjścia Niemiec lub demokratycznego rozwiązania UE i utworzenia nowej europejskiej wspólnoty gospodarczej. Według polityków tej partii kierownictwo polityczne dużych krajów UE chce za wszelką cenę i wbrew woli większości narodów europejskich przekształcić UE w państwo unitarne. Zamiast tego wzywają oni do zachowania państw narodowych i ponownego przyznania im większych uprawnień. Uważają, że euro ma zasadnicze wady, a unia walutowa rozwinęła się w unię zadłużenia. Żądają uporządkowanego zakończenia „eksperymentu euro” (niem. das EURO-experiment). AfD jest przeciwna także unii bankowej. Domaga się, aby banki niemieckie nie ponosiły solidarnej odpowiedzialności za błędne decyzje banków zagranicznych[73].

            W wywiadzie dla Polsat News z 27 maja 2019 r., Jörg Meuthen, ówczesny lider AfD, od  2017 do 2022 r. współprzewodniczący tej partii, wskazał, iż jego partia chce Europy z suwerennymi narodami, które ze sobą współpracują. Podkreślał, iż polityka prowadzona przez ówczesną KE, której emanacją w jego wypowiedzi był holenderski polityk socjaldemokratycznej Partii Pracy i wiceprzewodniczący KE Frans Timmermans, ukierunkowana na ewolucję UE w kierunku Stanów Zjednoczonych Europy, doprowadzi do końca egzystencji państw narodowych na kontynencie. Deklarował, że gdyby sprawy zmierzały w tę stronę, to ostatecznym krokiem byłoby wspólne wyjście z UE państw,  które nie zgadzają się na oddanie narodowej tożsamości. Uważał on, iż ludzie w Europie nie chcą UE jako państwa, bowiem Polak najpierw czuje się Polakiem, a potem Europejczykiem, Niemiec czuje się Niemcem, a potem Europejczykiem. Jeżeli ktoś chce nas połączyć, zlać w jedną całość, to będzie czas, żeby powiedzieć „nie chcemy tego, wychodzimy”[74].

Zakończenie

RFN prężnie działała w kierunku przekształcenia EWG w europejską unię polityczną, zwiększania możliwości działania europejskich instytucji oraz rozszerzania wspólnoty (a  następnie unii) o kolejne państwa europejskie, a oś Bonn-Paryż stała się lokomotywą integracji europejskiej[75] w logice niemieckiej.

Niemcy długo komunikowały, iż ich polityka europejska jest polityką dla wolności i pokoju oraz solidarności europejskiej, jednak od 25 lat jest jasne, że Niemcy w UE dbają o swoje narodowe partykularne interesy, kierują się narodowym egoizmem, postrzeganiem siebie jako wielkiego mocarstwa oraz, że posługują się UE dla załatwiania własnych konkretnych spraw, ułatwiania działalności niemieckiemu przemysłowi i gospodarce[76].

Ciekawie z całym procesem integracji europejskiej promowanym przez RFN po II wojnie światowej koresponduje stwierdzenie niemieckiego historyka Petera Bendera z 1989 r., iż Niemcy są za małe, aby władać nad kontynentem europejskim i jednocześnie za duże, aby traktować je na równi z innymi[77].

 

[1] B. Koszel, Rola Niemiec w procesach decyzyjnych Unii Europejskiej w XXI wieku, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa, Poznań 2018, s. 5.

[2] Population on 1 January, Eurostat Data Browser, https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tps00001/default/table?lang=en, dostęp: 09.04.2023.

[3] Population as a percentage of EU27 (from 2020) population, Eurostat Data Browser,

https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tps00005/default/table?lang=en, dostęp: 09.04.2023.

[4] Gross domestic product at market prices, Eurostat Data Browser,

https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tec00001/default/table?lang=en, dostęp: 09.04.2023.

[5] B. Koszel, Rola Niemiec w procesach decyzyjnych Unii Europejskiej w XXI wieku, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa, Poznań 2018, s. 10.

[6] Ibidem, s. 11.

[7] B. Koszel,  Rola Niemiec w procesach …, s. 18.

[8] Historia UE, Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Społecznej UE,

https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/history-eu_pl, dostęp: 09.04.2023.

[9] Patrz art. 107 ust. 2 TFUE: Zgodna z rynkiem wewnętrznym jest: (…) c) pomoc przyznawana gospodarce niektórych regionów Republiki Federalnej Niemiec dotkniętych podziałem Niemiec, w zakresie, w jakim jest niezbędna do skompensowania niekorzystnych skutków gospodarczych spowodowanych tym podziałem.

^[10] Przewodniczący, Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Społecznej UE,

https://european-union.europa.eu/institutions-law-budget/leadership/presidents_pl, dostęp: 09.04.2023.

[11] Pionierzy Unii Europejskiej, Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Społecznej UE,

https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/history-eu/eu-pioneers_pl, dostęp: 09.04.2023.

[12] Oś czasu Parlamentu Europejskiego, europarl.eu

https://www.europarl.europa.eu/infographic/european-parliament-timeline/index_pl.html#event-20220706, dostęp: 09.04.2023.

[13] Gotowa do objęcia najwyższego stanowiska w Europie, Daniel Goffart, deutschland.de

https://www.deutschland.de/pl/topic/polityka/biografia-ursuli-von-der-leyen-przewodniczacej-komisji-europejskiej, dostęp: 09.04.2023.

[14] K. Dunaj, Część I, w: Niemiecka scena polityczna przed wyborami parlamentarnymi 2021, K. Dunaj, P. Kubiak Wydawnictwo Naukowe Episteme, Wydawnictwo Szkoły Wyższej Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa, Lublin 2021, s. 14.

[15] K. Dunaj, Część I, w: Niemiecka scena polityczna przed wyborami parlamentarnymi 2021, K. Dunaj, P. Kubiak Wydawnictwo Naukowe Episteme, Wydawnictwo Szkoły Wyższej Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa, Lublin 2021.

[16] Bundestagswahl 2021, Die Bundeswahlleiterin, https://www.bundeswahlleiter.de/bundestagswahlen/2021.html, dostęp: 09.04.2023.

[17] Bundestagswahl 2021 – Ergebnisse, Die Bundeswahlleiterin

https://www.bundeswahlleiter.de/bundestagswahlen/2021/ergebnisse/bund-99.html, dostęp: 09.04.2023

^[18] T. Escritt, Jamaica, traffic lights or kiwis: Germany’s coalition conundrum, Reuters, data publikacji: 02.09.2021,

https://www.reuters.com/world/europe/jamaica-traffic-lights-or-kiwis-germanys-coalition-conundrum-2021-09-02/, dostęp: 09.04.2023.

^[19] L. Gehrke, German parties seal coalition deal to make Olaf Scholz chancellor, Politico, data publikacji: 24.11.2021,

 https://www.politico.eu/article/future-german-government-to-present-coalition-deal-this-afternoon/, dostęp: 09.04.2023.

^[20] Deutscher Bundestag, Olaf Scholz mit 395 Stimmen zum Bundes­kanzler gewählt,

https://www.bundestag.de/dokumente/textarchiv/2021/kw49-de-kanzlerwahl-870142, dostęp: 09.04.2023.

[21] Wahlen, Deutscher Bundestag

https://www.bundestag.de/wahlen, dostęp: 09.04.2023

[22] Germany – National parliament voting intention, Poll of Polls, Politico

https://www.politico.eu/europe-poll-of-polls/germany/, dostęp: 11.04.2023.

[23] Grundsatzporgramm, SPD

https://www.spd.de/programm/grundsatzprogramm, dostęp: 11.04.2023.

[24] Por. K. Obłąkowska, Polityka publiczna wobec zabytków nieruchomych w Polsce. Doświadczenia-Reguły-Model, Instytut Studiów Podatkowych, Warszawa 2023, s. 26, 112-116.

[25] K. Wojtaszczyk, Integracja europejska. Wstęp, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2006, s. 99-103.

[26] Hamburger Porgramm. Grundsatzprogramm der Sozialdemokratischen Partei Deutschlands, Beschlossen auf dem Hamburger Bundesparteitag der SPD am 28. Oktober 2007, SPD-Parteivorstand Willy-Brandt-Haus, Berlin 2007, s. 26.

[27] Ibidem, s. 27-28.

[28] Hamburger Porgramm…, s. 28-29.

[29] Hamburger Porgramm. …, s. 29-30.

[30] Aus respekt vor Deinerzukunft. Das Zukunftsprogramm der SPD. Wofür wir stehen. Was uns antreibt. Wonach wir streben., SPD, https://www.spd.de/programm/zukunftsprogramm, dostęp: 11.04.2023, s. 65.

[31] Aus respekt vor Deinerzukunft. Das Zukunftsprogramm der SPD. Wofür wir stehen. Was uns antreibt. Wonach wir streben., SPD, https://www.spd.de/programm/zukunftsprogramm, dostęp: 11.04.2023, s. 55.

[32] 3 maja 2022 r. PE przyjął przygotowany przez Komisję Spraw Konstytucyjnych PE projekt reformy europejskiego prawa wyborczego określający pewne wspólne standardy organizowania wyborów europejskich. Projekt reformy stwierdza, że konieczne jest przekształcenie wyborów do PE w jedne wybory europejskie, w przeciwieństwie do obecnego sposobu organizowania ich poprzez 27 oddzielnych wyborów krajowych. […] Posłowie proponują utworzenie ogólnoeuropejskiego okręgu wyborczego, w którym wybierano by 28 posłów do PE w dodatku do posłów wybieranych w okręgach krajowych lub regionalnych. W okręgu ogólnounijnym na czele list znajdowaliby się kandydaci każdej z grupy politycznej na przewodniczącego/cą KE. Posłowie wskazują, iż wybory do UE powinny odbywać się zawsze 9 maja (Dzień Europy), chcą wprowadzić w całej UE w wyborach do UE bierne prawo wyborcze od 16 roku życia, a czynne od 18 roku życia, zapewnić możliwość głosowania korespondencyjnego, a także równowagę płci poprzez naprzemienne umieszczanie kandydatów i kandydatek lub poprzez parytet płci.  Parlament Europejski (2022). Reforma wyborów europejskich: posłowie chcą wspólnych zasad i list ponadnarodowych. Data publikacji: 03.05.2022. < https://www.europarl.europa.eu/news/pl/headlines/eu-affairs/20220422STO27706/reforma-wyborow-ue-poslowie-chca-wspolnych-zasad-i-list-ponadnarodowych > [16.04.2023]

[33] Aus respekt vor Deinerzukunft. Das Zukunftsprogramm der SPD. Wofür wir stehen. Was uns antreibt. Wonach wir streben., SPD, https://www.spd.de/programm/zukunftsprogramm, dostęp: 11.04.2023, s. 59-60.

[34] Ibidem, s. 62.

[35] Ibidem, s. 61.

[36] Ibidem, s. 59.

[37] Aus respekt vor Deinerzukunft. Das Zukunftsprogramm der SPD. Wofür wir stehen. Was uns antreibt. Wonach wir streben., SPD, https://www.spd.de/programm/zukunftsprogramm, dostęp: 11.04.2023, s. 61-64.

^[38] Eine EU mit 27, 30, 36 Staaten, Tagesschau, data publikacji: 15.10.22,

https://www.tagesschau.de/inland/scholz-kanzler-rede-eu-101.html, dostęp: 11.04.2023.

^[39] Olaf Scholz: Vier Ideen für die Zukunft der Europäischen Union, J. Jordan, vorwärts, data publikacji: 15.10.2022,

https://vorwaerts.de/artikel/olaf-scholz-vier-ideen-zukunft-europaeischen-union, dostęp: 11.04.2023.

[40] MEHR FORTSCHRITT WAGEN BÜNDNIS FÜR FREIHEIT, GERECHTIGKEIT UND NACHHALTIGKEIT. KOALITIONSVERTRAG 2021— 2025 ZWISCHEN DER SOZIALDEMOKRATISCHEN PARTEI DEUTSCHLANDS (SPD), BÜNDNIS 90 / DIE GRÜNEN UND DEN FREIEN DEMOKRATEN (FDP), SPD.DE, GRUENE.DE, FDP.DE

https://www.spd.de/koalitionsvertrag2021

[41] Eine demokratisch gefestigte, handlungsfähige und strategisch souveräne EU ist die Grundlage für unseren Frieden und Wohlstand w: MEHR FORTSCHRITT WAGEN BÜNDNIS FÜR FREIHEIT, GERECHTIGKEIT UND NACHHALTIGKEIT. KOALITIONSVERTRAG 2021— 2025 ZWISCHEN DER SOZIALDEMOKRATISCHEN PARTEI DEUTSCHLANDS (SPD), BÜNDNIS 90 / DIE GRÜNEN UND DEN FREIEN DEMOKRATEN (FDP), SPD.DE, GRUENE.DE, FDP.DE https://www.spd.de/koalitionsvertrag2021, s. 104.

[42] Als größter Mitgliedstaat werden wir unsere besondere Verantwortung in einem dienenden Verständnis für die EU als Ganzes wahrnehmen.

[43] MEHR FORTSCHRITT WAGEN BÜNDNIS FÜR FREIHEIT, GERECHTIGKEIT UND NACHHALTIGKEIT. KOALITIONSVERTRAG 2021— 2025 ZWISCHEN DER SOZIALDEMOKRATISCHEN PARTEI DEUTSCHLANDS (SPD), BÜNDNIS 90 / DIE GRÜNEN UND DEN FREIEN DEMOKRATEN (FDP), SPD.DE, GRUENE.DE, FDP.DE

https://www.spd.de/koalitionsvertrag2021, s. 105.

 

[44] Republiki Albanii, Bośni i Hercegowiny, Czarnogóry, Republiki Kosowa, Republiki Macedonii Północnej oraz Republiki Serbii.

[45] MEHR FORTSCHRITT WAGEN BÜNDNIS FÜR FREIHEIT, GERECHTIGKEIT UND NACHHALTIGKEIT. KOALITIONSVERTRAG 2021— 2025 ZWISCHEN DER SOZIALDEMOKRATISCHEN PARTEI DEUTSCHLANDS (SPD), BÜNDNIS 90 / DIE GRÜNEN UND DEN FREIEN DEMOKRATEN (FDP), SPD.DE, GRUENE.DE, FDP.DE

https://www.spd.de/koalitionsvertrag2021, s. 106-112.

[46] Ein starker Auftrag und ein großartiges Mandat, Carstens P., FAZ

https://www.faz.net/aktuell/politik/inland/friedrich-merz-zum-cdu-vorsitzenden-gewaehlt-17745882.html, dostęp: 11.04.2023.

[47] Friedrich Merz w Warszawie – Na co liczy Jarosław Kaczyński? , J. Lepiarz, Forum Dialogu

https://forumdialogu.eu/2022/08/13/friedrich-merz-w-warszawie-na-co-liczy-jaroslaw-kaczynski/, dostęp: 11.04.2023.

[48] Grundsätzlich CDU, CDU

https://www.grundsatzprogramm-cdu.de/, dostęp: 11.04.2023.

[49] GRUNDWERTECHARTA DER CDU DEUTSCHLANDS Beschluss des 35. Parteitags der CDU Deutschlands, CDU

https://assets.ctfassets.net/nwwnl7ifahow/57IPW13wSJhju9yjeMe2Bn/8c294239e22eeefd598aa5834b6998ce/beschluss_antrag_a_grundwertecharta_der_cdu_deutschlands_.pdf, dostęp: 11.04.2023.

[50] GRUNDWERTECHARTA DER CDU DEUTSCHLANDS Beschluss des 35. Parteitags der CDU Deutschlands, CDU

https://assets.ctfassets.net/nwwnl7ifahow/57IPW13wSJhju9yjeMe2Bn/8c294239e22eeefd598aa5834b6998ce/beschluss_antrag_a_grundwertecharta_der_cdu_deutschlands.pdf, dostęp: 11.04.2023.

[51] Merz gegen „zentralisiertes Europa“, F. Haupt, K. Schuller, FAZ

https://www.faz.net/aktuell/politik/inland/merz-gegen-zentralisiertes-europa-17441105.html#void, dostęp: 11.04.2023.

[52] Friedrich Merz w Warszawie – Na co liczy Jarosław Kaczyński? , J. Lepiarz, Forum Dialogu, data publikacji: 13.08.2022,

https://forumdialogu.eu/2022/08/13/friedrich-merz-w-warszawie-na-co-liczy-jaroslaw-kaczynski/, dostęp: 11.04.2023.

[53] Dr. Wolfgang Schäuble im Interview mit der Welt am Sonntag, Wolfgang Schäuble

https://www.wolfgang-schaeuble.de/dr-wolfgang-schaeuble-im-interview-mit-der-welt-am-sonntag-2/, dostęp: 11.04.2023.

[54] 5 takeaways from Macron’s big speech on Europe’s future, P. Briançon, Politico.

https://www.politico.eu/article/5-takeaways-from-macrons-big-speech-on-europes-future/, dostęp: 11.04.2023

[55] Dr. Wolfgang Schäuble im Interview mit der Welt am Sonntag, Wolfgang Schäuble

https://www.wolfgang-schaeuble.de/dr-wolfgang-schaeuble-im-interview-mit-der-welt-am-sonntag-2/, dostęp: 11.04.2023.

[56] Friedrich Merz w Warszawie – Na co liczy Jarosław Kaczyński? , J. Lepiarz, Forum Dialogu

https://forumdialogu.eu/2022/08/13/friedrich-merz-w-warszawie-na-co-liczy-jaroslaw-kaczynski/, dostęp: 11.04.2023.

[57] Dr. Wolfgang Schäuble im Interview mit der Welt am Sonntag, Wolfgang Schäuble

https://www.wolfgang-schaeuble.de/dr-wolfgang-schaeuble-im-interview-mit-der-welt-am-sonntag-2/, dostęp: 11.04.2023.

[58] Wolfgang Schaeuble w FAZ: „Polska nie ma prawa do reparacji, M. Stefanek, DW

https://www.dw.com/pl/wolfgang-schaeuble-w-faz-polska-nie-ma-prawa-do-reparacji/a-63503298, dostęp: 11.04.2023.

[59] Por. Wolfgang Schaeuble w FAZ: „Polska nie ma prawa do reparacji, M. Stefanek, DW

https://www.dw.com/pl/wolfgang-schaeuble-w-faz-polska-nie-ma-prawa-do-reparacji/a-63503298, dostęp: 11.04.2023.

[60] Zukunft Europas, CDU/CSU-Gruppe in der EVP-fraktion im europaischen parlament

https://www.cducsu.eu/zukunft-europas, dostęp: 11.04.2023

[61] Positionspapier der CDU/CSU-Guppe zum Beginn der Konferenz zur Zukunft Europas, S. Simon

https://sven-simon.eu/wp-content/uploads/SvenSimon_Positionspapier_ZukunftEuropa-1.pdf, dostęp: 11.04.2023.

[62] Zur Zukunft Europas. Positionen der CDU/CSU-Gruppe zum Beginn der Konferenz zur Zunkunt Europas, https://www.cducsu.eu/zukunft-europas, dostęp: 17.04.2023.

[63] K. Dunaj, Część I, w: Niemiecka scena polityczna przed wyborami parlamentarnymi 2021, K. Dunaj, P. Kubiak Wydawnictwo Naukowe Episteme, Wydawnictwo Szkoły Wyższej Wymiaru Sprawiedliwości, s. 37

^[64] Germany’s CSU to fight European election on eurosceptic platform, Reuters.

https://www.reuters.com/article/uk-germany-europe-idUKBREA3P0HQ20140426, dostęp: 11.04.2023

[65] The Influence of the AfD on the positions and framing of the CDU, CSU, and SPD on the question of Europe, S. Luke https://ecpr.eu/Events/Event/PaperDetails/58163, dostęp: 11.04.2023

[66] K. Dunaj, Część I, w: Niemiecka scena polityczna …, s. 37

[67] Naive und unsichere grüne Außenpolitik“: Söder greift Baerbock wegen Nord Stream 2 an, Tagesspiel, data publikacji: 05.01.2022, https://www.tagesspiegel.de/politik/soder-greift-baerbock-wegen-nord-stream-2-an-4576021.html, dostęp: 11.04.2023.

[68] K. Dunaj, Część I, w: Niemiecka scena polityczna …, s. 38.

[69] Grundsatzprogramm für Deutschland, AfD

https://www.afd.de/grundsatzprogramm/#2, dostęp: 17.04.2023.

[70] K. Dunaj, Część I, w: Niemiecka scena polityczna …, s. 33-35.

^[71] Grundsatzprogramm für Deutschland, AfD

https://www.afd.de/grundsatzprogramm/#2, dostęp: 11.04.2023

[72] Programm der Alternative für Deutschland. Kurzfassung, AfD, s. 2.

[73] Programm der Alternative für Deutschland. Kurzfassung, AfD, s. 5.

[74] „Tylko wspólnie możemy być silni”. Lider antyimigranckiej AfD o współpracy z PiS, PolsatNews
https://www.polsatnews.pl/wiadomosc/2019-05-27/tylko-wspolnie-mozemy-byc-silni-lider-antyimigranckiej-afd-o-wspolpracy-z-pis/, dostęp: 11.04.2023.

[75] B. Koszel,  Rola Niemiec w procesach …, s. 18-66.

[76] Ibidem, s. 5, 28.

[77] B. Koszel,  Rola Niemiec w procesach …, s. 5; za: P. Bender, Deutsche Parallelen. Anmerkungen zu einer gemeinsamen Geschichte zweier getrennten Staaten, Berlin 1989, s. 217.