Zbrojna napaść Rosji na Ukrainę, jaka dokonała się w dniu 24 lutego 2022 r. wywarła przemożny wpływ na zmiany w kierunkach polityki zagranicznej Republiki Federalnej Niemiec. Bezpośrednio przed wybuchem konfliktu Niemcy wykluczały jakiekolwiek możliwości udzielenia czynnego wsparcia Ukrainy przeciwko Rosji. Pogląd taki reprezentował zresztą centro-lewicowy gabinet Olafa Scholza również w pierwszych tygodniach wojny. Przypomnieć należy kuriozalne tłumaczenie się z tej postawy przed sojusznikami zachodnimi i własną opinią publiczną faktem przekazania Ukrainie tzw. broni defensywnej (osławione pięćset hełmów, które miały wzmocnić potencjał bojowy ukraińskich sił zbrojnych) oraz udzielenia pomocy humanitarnej (przekazanie szpitala wojskowego z wyposażeniem). Postawa kanclerza federalnego wynikała z wielu złożonych przyczyn, do których należy m.in. tradycyjnie prorosyjski kierunek myśli politycznej niemieckiej socjaldemokracji, współpraca biznesowa z Rosją, w której środowiska rządowe miały swój udział, czy też uzależnienie energetyczne Niemiec od Rosji. Ten ostatni czynnik miał charakter kluczowy (odgrywa znaczenie również obecnie).
Niemniej wstrzemięźliwą (mówiąc najoględniej) postawę rządu federalnego wobec idei pomocy militarnej Zachodu na rzecz Ukrainy tłumaczy również inny, szerszy kontekst. Jest nim mianowicie duch pacyfizmu, który naznacza kierunek polityki zagranicznej Niemiec po drugiej wojnie światowej. Wynika on bezpośrednio z wyników owej wojny i wzięcia przez Niemcy odpowiedzialności za dokonane zbrodnie. Nie bez znaczenia miał również fakt przejmowania odpowiedzialności za losy powojenne Niemiec przez polityków związanych z pacyfistyczno-lewicowym nurtem buntu młodzieży pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku. Nie tylko wywarł on wpływ na decyzje polityczne SPD, ale doprowadził do zrodzenia się na niemieckiej scenie zupełnie nowej siły politycznej – Zielonych, którzy jeszcze w latach osiemdziesiątych XX wieku uzyskali reprezentację parlamentarną, a w 1998 r. po raz pierwszy współtworzyli rząd federalny z socjaldemokratami (gabinet Gerharda Schrödera).
Niemiecki pacyfizm naznaczony jest specyficznymi aspektami odpowiedzialności Niemiec za wybuch II wojny światowej. Przez wiele lat stanowił on usprawiedliwienie dla braku niemieckiej aktywności w efektywnym zapewnieniu systemu globalnego bezpieczeństwa. Przypomnieć należy, że jeszcze progu lat dziewięćdziesiątych XX wieku Niemcy odrzucały możliwość udziału Bundeswehry w misjach zagranicznych ze względu na rzekomą sprzeczność takich działań z Ustawą Zasadniczą. Argument ten został obalony dopiero w wyniku interwencji Federalnego Sądu Konstytucyjnego, który dopuścił konstytucyjną możliwość użycia oddziałów Bundeswehry w misjach zagranicznych.
Natomiast u progu nowego tysiąclecia niemiecki pacyfizm skłonił rząd federalny do sprzeciwienia się działaniom Stanów Zjednoczonych, które – dążąc do zapewnienia bezpieczeństwa w związku ze wzrostem zagrożenia światowym terroryzmem – podjęły interwencję w Iraku (2003 r.). Niemcy weszły wówczas w sojusz Francją, co doprowadziło do pęknięcia jedności świata zachodniego i pośrednio umożliwiło wzrost rosyjskiego imperializmu (wojna w Czeczenii, uzależnienie Białorusi, nieudane próby zamachu na ukraińskie instytucje demokratyczne). Przez cały ten czas, niezależnie od zmian steru rządów (w 2005 r. władzę z rąk socjaldemokratów przejęła Angela Merkel), w niemieckich sferach rządowych widoczne były wpływy lobby prorosyjskiego. Dzięki nim była możliwa budowa gazociągu Nord Stream, która to inicjatywa doprowadziła do energetycznego uzależnienia Niemiec od Rosji i wywarła wpływ na decyzje rządu federalnego, w tym brak reakcji na aneksję Krymu w 2014 r.
Pełnoskalowa agresja Rosji przeciwko Ukrainie, jaka dokonała się pod koniec lutego 2022 r., nie spowodowała bynajmniej utraty wpływów przez lobby prorosyjskie. Przypomnieć należy, że pierwotnie przedstawiciele rządu federalnego sprzeciwiali się udzieleniu jakiejkolwiek pomocy walczącej Ukrainie. Olaf Scholz blokował również bardziej stanowcze sankcje Unii Europejskiej przeciwko Rosji. Z czasem jednak w debacie politycznej widoczne stało się stopniowe milknięcie zwolenników polityki Kremla. Niewątpliwie wpływ miały na to zbrodnie dokonywane przez wojska Federacji Rosyjskiej na cywilnej ludności Ukrainy. Politycy niemieccy przyznawali się stopniowo do zasadniczej pomyłki co do prorosyjskiego kierunku polityki zagranicznej Niemiec. Wyjątek stanowiła Angela Merkel, która mimo wybuchu wojny stanowiącego konsekwencję prowadzonej przez nią polityki, nie przyznała się do popełnionych błędów. Uwagę opinii publicznej zwraca również Gerhard Schröder, który przez wiele tygodni nie chciał zrezygnować ze współpracy z Kremlem na polu biznesowym, co wzbudziło liczne krytyczne komentarze, lecz nie przyczyniło się do eliminacji osoby byłego kanclerza z debaty publicznej.
Mimo iż w ostatnim czasie gabinet Olafa Scholza dokonał korekty kierunków prowadzonej polityki zagranicznej (czego symbolem jest podjęcie współpracy w obszarze wzmocnienia potencjału militarnego Ukrainy), Niemcy odmawiają uznania zaistniałego stanu rzeczy, jaki zrodził się w sferze bezpieczeństwa globalnego po napaści zbrojnej na Ukrainę. Nie przyjmują do wiadomości, że w oczach Kremla agresja przeciwko Ukrainie stanowi element szerszego konfliktu Rosji z Zachodem. Władimir Putin dąży otwarcie do przywrócenia rosyjskiej sfery wpływów w obszarze Europy Środkowej i Wschodniej i odwrócenia skutków rozszerzenia NATO. Berlin odrzuca myśl, iż chodzi aktualnie już nie tylko o obronę Ukrainy, ale obronę wolnej Europy przed imperialistyczną, gotową do wojny Rosją. Z punktu widzenia polskiej racji stanu kierunki niemieckiej polityki zagranicznej wymagają wciąż w tym obszarze zasadniczej modyfikacji.
Źródła:
https://www.spiegel.de/ausland/news-russland-ukraine-krieg-affenpocken-gerhard-schroeder-manuela-schwesig-a-7536a438-d9ad-4773-831a-4a33563ac426 (22.05.2022)
https://www.faz.net/aktuell/politik/inland/verfassungsschutz-eine-neue-form-von-staatsfeinden-18044522.html (22.05.2022)
https://www.spiegel.de/politik/deutschland/gerhard-schroeder-eu-parlament-will-altkanzler-wegen-arbeit-fuer-russische-konzerne-sanktionieren-lassen-a-27d1eecc-d7b4-478c-bcb8-537a555f0d64 (22.05.2022)
https://www.faz.net/aktuell/politik/inland/ampel-koalition-will-schroeders-amtsausstattung-streichen-18039781.html (22.05.2022)