Dyplomacja parlamentarna jest relatywnie nowym instrumentem poruszania się w przestrzeni międzynarodowej. Jej swoiste „odkrycie” wiązało się ze wzmożonymi procesami integracji i globalizacji, których bezpośrednim skutkiem było zintensyfikowanie kontaktów bi- i multilateralnych poszczególnych parlamentów. W ich wyniku w repertuarze funkcji parlamentu pojawiły się nowe, związane z relacjami zewnętrznymi, co wymagało zmiany organizacji wewnętrznej oraz dopasowania podstaw prawnych działania zgromadzeń parlamentarnych  do nowych wyzwań związanych z aktywnością realizowaną poza granicami państwa (co wcześniej właściwie w przypadku parlamentów w ogóle nie miało miejsca). Wskazuje się, że dyplomacja parlamentarna, w jakiejś mierze, ma rekompensować parlamentom straty kompetencyjne jakie te ponoszą w wyniku wzmożonych procesów zacieśniania więzów międzynarodowych, szczególnie w ramach Unii Europejskiej. Jak podają niektóre źródła, na skutek postępującej integracji europejskiej, parlamenty narodowe utraciły nawet do 60% swojej siły, głównie na skutek transferu uprawnień prawodawczych do podmiotów supranacjonalnych. Dyplomacja parlamentarna miała w założeniu zaspokoić te „ustrojowe straty” parlamentów, stwarzając zupełnie nową dla nich przestrzeń jaką są relacje międzynarodowe.

Zaangażowanie parlamentów w intensyfikację kontaktów międzynarodowych nie jest oczywiście klasyczną dyplomacją. Ta, tradycyjnie, pozostaje domeną władzy wykonawczej. Stąd dla coraz intensywniej realizowanej tzw. funkcji zewnętrznej parlamentów zarezerwowano pojęcie „dyplomacji parlamentarnej”, ewentualnie „parlamentarnego komunikowania międzynarodowego” albo „międzynarodowego dialogu parlamentów”. Wskazuje się, że ta forma dyplomacji pozostaje tzw. miękką siłą (soft power), w przeciwieństwie do właściwej dyplomacji zastrzeżonej dla egzekutywy czy też podmiotów klasycznie z nią kojarzonych (głowa państwa). Miękkość dyplomacji parlamentarnej sprowadza się do tego, że nie ma ona decydującej, władczej postaci. Parlamenty nie negocjują treści traktatów, nie zawierają umów, nie negocjują na formom międzynarodowym w taki sposób, jaki robią to właściwe służby dyplomatyczne. Rolą parlamentów jest raczej aranżowanie przestrzeni do dyskusji,  inicjowanie debaty w sprawach najważniejszych, wymienianie się wiedzą i informacją, włączanie różnych podmiotów tzw. społeczeństwa obywatelskiego do dyskusji na określone tematy, co nadaje debacie publicznej otwarty, pluralistyczny charakter. W międzynarodowym komunikowaniu parlamenty, z tego punktu widzenia, są ważnym ogniwem wymiany informacji, podejmowania tematów, poruszania opinii publicznej. Oczywiście soft power parlamentarnej działalności  międzynarodowej jest obarczona nie tylko swoistym minusem w postaci braku konkluzywności czy też decyzyjności takiej formy kontaktów międzynarodowych, ale także ma swoje ewidentne plusy. Pierwszym z nich jest jawność działania parlamentów, co kłoci się z klasycznie rozumianą dyplomacją, która co do zasady prowadzona jest w warunkach poufności i dyskrecji. Z tego punktu widzenia dyplomacja parlamentarna jest wyręcz przeciwieństwem właściwej dyplomacji. Drugim jest zdecydowanie większa swoboda prowadzenia dyskusji, wymiany argumentów, co wynika właśnie z niewiążącego charakteru takich kontaktów międzynarodowych, których rolą jest aranżowanie dyskusji  a nie poszukiwanie konsensusu prowadzącego do jakiś ostatecznych ustaleń bi- czy multilateralnych. Trzecim jest pluralizm dyplomacji parlamentarnej, co jest prostą konsekwencją pluralistycznego składu parlamentów, co powoduje, że dyplomacja parlamentarna nie jest prowadzona przez jedną partię czy siłę polityczną, ale uwzględnia różne punkty widzenia. Czwartym jest akcesoryjny, względem właściwej dyplomacji, charakter parlamentarnego dialogu międzynarodowego, co pozwala go wykorzystać do podejmowania kwestii, które trudno jest podjąć w kanałach właściwej dyplomacji. Piątym jest wreszcie ewidentny demokratyzm dyplomacji parlamentarnej, będący sumą jej jawności, swobody dyskusji i wielości uczestników dyskusji aranżowanej w przestrzeni publicznej przez parlamenty.  Z tych też powodów przyjmuje się, że dyplomacja parlamentarna jest zarówno efektownym, jak i efektywnym instrumentem w kontaktach międzynarodowych, będąc w istocie „wschodzącą gwiazdą” (actrice émergente) międzynarodowego komunikowania. Poza tym za sprawą parlamentów komunikacja międzynarodowa sama podlega procesowi demokratyzacji i staje się coraz bardziej transparentna, co ma szczególne znaczenie w dobie integracji i globalizacji.

Z tego punktu widzenia dyplomacja parlamentarna oceniana jest jako potrzebne i użyteczne narzędzie, które może być, a w niektórych sytuacjach nawet powinno być, wykorzystywane co najmniej z kilku powodów. Pierwszym, zasadniczym jest nie władcza forma tej dyplomacji która mocno ją odformalizowuje, co niewątpliwie sprzyja prowadzeniu dyskusji. Drugim, jest inkluzyjność tej dyplomaci przez  należy rozumieć włączanie do prowadzonej debaty różnych środowisk i opinii. Trzecim jest quasi-lobbystyczny profil tej dyplomacji zwłaszcza wobec działań klasycznej dyplomacji, co oznacza, że międzynawowy dialog parlamentów może odgrywać ważną rolę w naciskaniu na właściwe rokowania dyplomatyczne. Czwartym jest poszerzanie zainteresowania opinii publicznej kwestiami i tematami, które często są schowane w cieniu klasycznej dyplomacji.