Karta Praw Podstawowych, została proklamowana 7 grudnia 2000 r. w Nicei przez Parlament Europejskiego, Radę UE oraz Komisję Europejską. Wolą jej twórców było włączenie jej do prawa pierwotnego, wobec jednak braku jednomyślności wśród państw członkowskich, pierwotnie funkcjonowała jako porozumienie międzyinstytucjonalne. Formalnie niewiążąca wobec państw członkowskich, w orzecznictwie TS była wskazywana jako subsydiarne źródło ochrony praw jednostek. Moc wiążąca dokumentu została mu nadana przez Traktat Lizboński 13 grudnia 2007 r., który wszedł w życie 1 grudnia 2009 r. Odmiennie niż proponował to TrK, Traktat  Lizbony nie inkorporował jej postanowień wprost do treści traktatów, ale w art. 6 ust. 1 TUE przyznał jej moc normatywną równą prawu pierwotnemu.

Preambuła KPP stanowi, iż wskazany dokument „potwierdza, przy poszanowaniu kompetencji i zadań Unii oraz zasady pomocniczości, prawa wynikające zwłaszcza z tradycji konstytucyjnych i zobowiązań międzynarodowych wspólnych Państwom Członkowskim, europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, Kart Społecznych przyjętych przez Unię i Radę Europy oraz z orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka”. Należy tu jednak podkreślić, że obecnie Karta wykracza poza ramy nadanej jej wprost roli,  „potwierdzenia” i kodyfikacji istniejących już unijnych praw podstawowych, uznanych dotychczas jako zasady ogólne prawa unijnego w orzecznictwie TS. Jak wskazuje się w literaturze kreuje ona także nowe prawa jednostki, nieokreślone dotychczas w unijnych aktach prawnych bądź w orzecznictwie Trybunału Sprawiedliwości, np. prawa z obszaru bioetyki lub prawa socjalne.

Do poszanowania praw zawartych w KPP zobowiązane są instytucje unijne i jednostki organizacyjne UE przy poszanowaniu zasady pomocniczości, oraz państwa członkowskie, ale tylko wtedy, gdy wykonują one prawo unijne. Wskazane zastrzeżenie oznacza, że KPP wiąże państwa jedynie w zakresie wykonywania prawa unijnego, a nie w całej sferze obowiązywania prawa krajowego. Wciąż zastrzeżenia co do zasięgu obowiązywania KPP rodzi tzw. protokół polsko-brytyjski. Jednoznacznie w tym obszarze wypowiada się jednak TS. W sprawach C-411/10 i C-493/10, TS w sposób niebudzący wątpliwości uznał, że protokół nie podważa zastosowania Karty wobec Wielkiej Brytanii i Polski, a aktualnie tylko wobec Polski. Katalog praw, wolności i zasad ujętych w KPP nie rozszerza zakresu zastosowania prawa UE poza jej kompetencje, ani zadań Unii, ani też nie zmienia kompetencji i zadań określonych w  Traktatach.

Dokonując analizy postanowień KPP należy pamiętać, iż zawiera ona zarówno prawa, wolności i zasady (reguły). Pierwsze z nich mogą być bezpośrednio skuteczne, drugie natomiast stanowią swoiste normy programowe wymagające aktów implementujących, mogąc być wykorzystywane w celu interpretacji aktów implementujących lub do kontroli ich ważności. Karta praw podstawowych nie precyzuje, które przypisy zawierają prawa, a które reguły. Ponadto wyjaśnienia do KPP wskazują na postanowienia, które w niektórych elementach zawierają zarówno zasady, jak i prawa.

Prawa i wolności zawarte w Karcie zostały pogrupowane w sześciu tytułach. Tytuł pierwszy KPP, zatytułowany Wolność, zawiera prawa związane bezpośrednio z jednostką i jej ochroną jej godności, integralności i należytego traktowania. Stanowi, iż godność osoby ludzkiej, jest nienaruszalna i musi być szanowana i chroniona. Ochroną obejmuje: prawo do życia, prawo człowieka do integralności. Odnosząc się do ochrony prawa do życia należy podkreślić, że uniwersalność Karty, przejawiająca się w dość ogólnym sposobie kształtowania praw, stanowi też jej słabość. Tak więc Karta wprawdzie chroni prawo do życia, ale są to określenia tak ogólne, iż budzą szereg wątpliwości w kontekście np. eutanazji, czy aborcji. Następnie Karta zakazuje tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania oraz niewolnictwa i pracy przymusowej.

Tytuł drugi KPP, zatytułowany Równość, obejmuje prawa osobiste i socjalne. Wymienionymi tu prawami osobistym są: prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego, poszanowanie życia prywatnego i rodzinnego, prawo do ochrony danych osobowych, prawo do zawarcia małżeństwa i prawo do założenia rodziny. Ponadto przyznaje się określone wolności, tj.: wolność myśli, sumienia i religii; wolność wypowiedzi i informacji; wolność zgromadzania się i stowarzyszania się; wolność sztuki i nauki. Karta chroni prawo własności Wśród praw socjalnych Karta wymienia: wolność wyboru zawodu i prawo do podejmowania pracy; wolność prowadzenia działalności gospodarczej, prawo do azylu i stanowi o ochronie w przypadku usunięcia z terytorium państwa, wydalenia lub ekstradycji.

W tytule trzecim KPP, zatytułowanym równość, obejmuje kwestie dotyczące dyskryminacji. W zakresie ochrony równości Unia: potwierdza równość wobec prawa, zakazuje dyskryminacji, szanuje różnorodność kulturowa, religijna i językowa; zapewnia Równość kobiet i mężczyzn oraz prawa dziecka; szanuje prawa osób w podeszłym wieku; uznaje i szanuje prawa w zakresie integracji osób niepełnosprawnych.

Typowy katalog praw gospodarczo- społecznych stanowi tytuł czwarty, zatytułowany Solidarność. Po pierwsze, ochroną są objęte prawa pracownicze: Prawo pracowników do informacji i konsultacji w ramach przedsiębiorstwa; Prawo do rokowań i działań zbiorowych; Prawo dostępu do pośrednictwa pracy; Ochrona w przypadku nieuzasadnionego zwolnienia z pracy; Należyte i sprawiedliwe warunki pracy; Zakaz pracy dzieci i ochrona młodocianych w pracy. Po drugie, chronione są prawa osoby jako członka społeczeństwa: ochrona prawna ekonomiczna i społeczna Życie rodzinne i zawodowe; uznanie i poszanowanie prawa do zabezpieczenia społecznego i pomocy społecznej; ochrona zdrowia; dostęp do usług świadczonych w ogólnym interesie gospodarczym; ochrona środowiska; ochrona konsumentów.

Tytuł V poświęcony jest prawom obywatelskim. Określenie pełnego katalogu praw obywatelskich jest możliwe wyłącznie poprzez wskazanie praw wynikających zarówno z Karty jak i traktatów założycielskich. Tak prawo do dobrej administracji jest wymienione wprost wyłącznie w KPP, a inicjatywa obywatelska jest regulowana w traktatach, brak jest natomiast powtórzenia tych postanowień w KPP.

Tytuł VI KPP, Wymiar Sprawiedliwości, obejmuje znowu prawa osobiste i polityczne w zakresie ochrony sądowej. Aby jednostka mogła natomiast dochodzić swoich praw Karta Praw Podstawowych potwierdza natomiast podstawowe zasady, na jakich powinien opierać się wymiar sprawiedliwości. Do tych reguł zostały zaliczone: Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu, Domniemanie niewinności i prawo do obrony, Zasady legalności oraz proporcjonalności kar do czynów zabronionych pod groźbą kary. Potwierdzono Zakaz ponownego sądzenia lub karania w postępowaniu karnym za ten sam czyn zabroniony pod groźbą kary.