Dnia 22 listopada 2023 r., nawiązując do Rezolucji z dnia 9 czerwca 2022 r. w sprawie apelu o zwołanie konwentu w celu zmiany traktatów, Parlament Europejski przyjął Rezolucję w sprawie propozycji Parlamentu Europejskiego dotyczących zmiany Traktatów (2022/2051(INL)). Inicjatywa ta jest zdecydowanie najistotniejszą z inicjatyw zmiany Traktatów biorąc pod uwagę, że jest to inicjatyw realizowana przez instytucje UE. Rezolucja składa się z krótkiego uzasadnienia i zwięzłego opisu proponowanych zmian oraz Załącznika, w którym zawarto szczegółowe propozycje licznych (ponad 200) zmian brzmienia przepisów Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) oraz Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TfUE). Rezolucja przygotowana została przez przedstawicieli pięciu frakcji (Europejskiej Partii Ludowej, socjaldemokratów, liberałów, Zielonych i Lewicy).

Wskazanym w treści Rezolucji uzasadnieniem zmian są z jednej strony „liczne kryzysy” w tym w szczególności wojna Rosji przeciwko Ukrainie, a z drugiej potrzeba umocnienia legitymacji demokratycznej Unii Europejskiej. Za zasadnością dokonania zmian przemawia także perspektywa przyszłego rozszerzenia Unii. Zmiany mają także ułatwić Unii reagowanie na wyzwania o charakterze geopolitycznym.

Rezolucja przyjęta została większością zaledwie 291 głosów „za”, przy 274 głosach „przeciw” i 44 głosach „wstrzymujących się”, co oznacza brak bezwzględnej większości poparcia dla proponowanych zmian nawet w Parlamencie Europejskim. Propozycja zmian przygotowana została przez grupę roboczą w Komisji Spraw Konstytucyjnych (AFCO) Parlamentu Europejskiego. Na treść propozycji duży wpływ miały także wyniki konferencji w sprawie przyszłości Europy. Tryb przygotowania propozycji był krytykowany ze względu na udział w grupie przygotowującej rozwiązania czterech niemieckich europosłów i jednego Belga (Guya Verhofstadta) i brak przedstawicieli innych państw członkowskich.

W szczególności w Rezolucji Parlament Europejski zaproponował:

  1. rezygnację z zasady jednomyślności w głosowaniach w Radzie w wielu obszarach i przeniesienie kompetencji z poziomu państw członkowskich na poziom UE poprzez: utworzenie dwóch nowych kompetencji wyłącznych UE – w zakresie ochrony środowiska oraz bioróżnorodności oraz negocjacji w sprawie zmian klimatu (nowe brzmienie art. 3 ust. 2 TfUE)  oraz rozszerzenie kompetencji współdzielonych (art. 4), które obejmowałyby siedem nowych obszarów: politykę zagraniczną i bezpieczeństwa (nowy art. 24 ust. 1 akapit 2, a także art. 31 TUE), ochronę granic, zdrowie publiczne (ochrona i poprawa zdrowia), ochronę ludności, obronę cywilną, przemysł i edukację;
  2. zmianę nazwy Komisji Europejskiej na Europejski Organ Wykonawczy,  a także umożliwienie przewodniczącemu Komisji wybór jej członków na podstawie preferencji politycznych, przy jednoczesnym zapewnieniu równowagi geograficznej i demograficznej;
  3. zmianę zasady powoływania Przewodniczącego Komisji (Organu Wykonawczego), poprzez odwrócenia ról Rady i Parlamentu Europejskiego w zakresie mianowania i zatwierdzania przewodniczącego (nowy art. 17 ust. 7 TUE), obecnie Przewodniczącego wskazuje Rada, po zmianach dokonywać miałby tego Parlament Europejski;
  4. rozszerzenie zakresu kompetencji dzielonych Unii w obszarze przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości oraz infrastruktury transgranicznej;
  5. ustanowienie wyłącznych kompetencji Unii w zakresie środowiska i różnorodności biologicznej, a także w zakresie negocjacji w sprawie zmiany klimatu;
  6. wzmocnienie i zreformowanie procedury przewidzianej w art. 7 TUE w odniesieniu do ochrony praworządności poprzez zniesienie jednomyślności, wprowadzenie jasnych ram czasowych i uczynienie Trybunału Sprawiedliwości arbitrem w przypadku naruszeń;
  7. ustanowienie jurysdykcji dla sporów międzyinstytucjonalnych w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej;
  8. wprowadzenie reguły podejmowania decyzji w sprawie sankcji, etapów pośrednich w procesie rozszerzenia i innych decyzji dotyczących polityki zagranicznej w drodze głosowania większością kwalifikowaną;  we wnioskach przewidziano wyjątek od tej zasady w odniesieniu do decyzji zezwalających na misje wojskowe lub operacje z mandatem wykonawczym;
  9. ustanowienie Unii Obronnej obejmującej jednostki wojskowe i stałą zdolność do szybkiego rozmieszczenia, pod dowództwem operacyjnym Unii; Parlament proponuje także, aby wspólne zamówienia i rozwój uzbrojenia były finansowane przez Unię ze specjalnego budżetu podlegającego współdecyzji i kontroli parlamentarnej (nowe brzmienie art. 42 ust. 1 TUE, zgodnie z którym: „Wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony, w tym zamówienia na uzbrojenie i jego rozwój, jest finansowana przez Unię ze specjalnego budżetu, w odniesieniu do którego Parlament Europejski jest współprawodawcą i nad którym sprawuje kontrolę”) oraz proponuje odpowiednie dostosowanie kompetencji Europejskiej Agencji Obrony (agencja do spraw Rozwoju Zdolności Obronnych, Badań, Zakupów i Uzbrojenia (zwana „Europejską Agencją Obrony”), która określać ma wymogi operacyjne, wdrażać środki ich realizacji, udzielać zamówień na uzbrojenie w imieniu Unii i jej Państw Członkowskich, wprowadzać wszelkie użyteczne środki wzmacniające bazę przemysłową i technologiczną sektora obrony, brać udział w określaniu europejskiej polityki w zakresie zdolności i uzbrojenia oraz oceniać poprawę zdolności wojskowych );  zmiany te nie miałyby wpływu na klauzule dotyczące krajowych tradycji neutralności ani na członkostwo w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO);
  10. prowadzenie wspólnej polityki dotyczącej granic zewnętrznych (zmiana w art. 3 ust. 2 TUE);
  11. wprowadzenie możliwości zastosowania bardzo istotnych sankcji wobec państw członkowskich, w szczególności propozycja zmiany w treści art. 7 ust. 3 TUE, zgodnie z którą: „Po dokonaniu stwierdzenia na mocy ustępu 2, Rada, stanowiąc większością kwalifikowaną, w terminie sześciu miesięcy od tego dokonania tego stwierdzenia decyduje o przyjęciu właściwych środków. Takie środki mogą obejmować zawieszenie zobowiązań i płatności z budżetu Unii lub zawieszenie niektórych praw wynikających ze stosowania Traktatów względem tego Państwa Członkowskiego, łącznie z prawem do głosowania przedstawiciela rządu tego Państwa Członkowskiego w Radzie oraz z prawem tego Państwa Członkowskiego do sprawowania prezydencji Rady. Rada uwzględnia przy tym możliwe skutki takiego zawieszenia dla praw i obowiązków osób fizycznych i prawnych”;
  12. umożliwienie partiom politycznym podejmowanie działa mających na celu kształtowanie europejskiej świadomości politycznej, zgodnie z nowym brzmieniem art. 10 ust. 4 TUE: „Partie polityczne na poziomie europejskim przyczyniają się do kształtowania europejskiej świadomości politycznej i wyrażania woli obywateli Unii. Europejskie partie polityczne mogą promować, wspierać i finansować działania zmierzające do tych celów”;
  13. rozszerzenie kompetencji UE na obszar edukacji szkolnej oraz wolności akademickiej (nowy art. 3 ust. 5a TUE); 
  14. wprowadzenie przepisów przewidujących prowadzenie przez UE wspólnej europejskiej polityki przestrzeni kosmicznej i wspólnej europejskiej strategii kosmicznej. W tym celu Unia będzie mogła promować wspólne inicjatywy, popierać badania i rozwój technologiczny i koordynować wysiłki niezbędne dla badania i wykorzystania przestrzeni kosmicznej;
  15. stworzenie stałego mechanizmu monitorowania i badania bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Unii. Mechanizm ten może być stosowany do ochrony interesu europejskiego;
  16. dokonanie w treści Traktatów szeregu zmian terminologicznych np. termin „równość kobiet i mężczyzn” ma zostać zastąpiony terminem „równouprawnienia płci” (art. 2 oraz art. 3 TUE oraz art. 8 TfUE), wprowadza rozróżnienie pomiędzy płcią „biologiczną”, a „społeczno-kulturową” (art. 10 TfUE, art. 19 TfUE), aczkolwiek rozróżnienie płci biologicznej oraz społeczno-kulturowej nie zostało dokonane we wszystkich przepisach traktatu (np. art. 157 ust. 1 TfUE). Unia ma nie tylko szanować, ale także „promować” swoją bogatą różnorodność kulturową i językową (art. 3 TUE).

Podczas posiedzenia Rady UE Polska zgłosiła zastrzeżenia wobec zgłoszonych propozycji zmian. Również na płaszczyźnie krajowej, podczas posiedzenia Komisji do Spraw Unii Europejskiej dnia 21 lutego 2024 r., stanowisko rządu wobec zmian określone zostało jako negatywne. Wcześniej polski MSZ zwracał uwagę, że: „proponowane zmiany stwarzają podstawy do ingerencji UE w kompetencje państw członkowskich, a ich wprowadzenie będzie prowadziło do faktycznego ich ograniczenia w tak kluczowych obszarach jak ochrona granic zewnętrznych, rozwój infrastruktury transgranicznej, sprawy zagraniczne, bezpieczeństwo zewnętrzne i obronność, transgraniczne prawo rodzinne, ochrona ludności, przemysł, edukacja i zdrowie publiczne”.