24 lutego 2022 r. to data, która na stałe zapisze się w historii Europy. W czwartek rano rosyjskie wojska przekroczyły południowo-zachodnią granicę Federacji Rosyjskiej rozpoczynając zbrojną inwazje na terytorium Ukrainy. Główną motywacją militarnej interwencji w przekazie rosyjskiego agresora miała być ochrona samozwańczych państw, które w świetle prawa międzynarodowego stanowią integralną część Ukrainy. Uznane zaledwie 2 dni wcześniej przez Rosję za niepodległe – Doniecka Republika Ludowa (Донецкая Народная Республика) oraz Ługańskiej Republika Ludowa (Луганская Народная Республика), zamieszkuje łącznie ok. 4 mln osób (tj. 9% ludności Ukrainy), ich terytorium liczy ok. 24 tys. km² (tj. 2,7% terytorium Ukrainy).

Rosyjska próba siłowej zmiany granic niosąca za sobą zniszczenie podstaw współczesnej architektury bezpieczeństwa w XXI wieku, de facto uzasadniona mogła być nie tylko przesłankami na płaszczyźnie stricte polityczno-ekonomicznej rywalizacji, ale może wynikać z pewnego rodzaju sukcesji historycznej – tj. przywrócenia Rosji dawnej potęgi, jaką państwo to stanowiło od czasów cara Piotra I, przez Aleksandra II, Katarzynę Wielką, aż do Józefa Stalina. Podjęta przez Rosję ryzykowna próba reorientacji europejskiej polityki zagranicznej – musiała spotkać się z sankcjami ekonomicznymi ze strony państw zachodnich. Warto zastanowić się, czy takie narzędzie represji przeciwko rosyjskiemu okupantowi może przynieść wymierne efekty, a co najważniejsze – należycie zniechęcić do zaprzestania dalszej ofensywy zbrojnej.

Burzliwy dla rosyjskiej gospodarki okres lat 90. XX wieku przyniósł wiele zmian geopolitycznych. Transformacja gospodarcza związana z przechodzeniem na tory gospodarki mieszanej w początkowym okresie przyniosła rosyjskiej gospodarce gwałtowne osłabienie handlu zagranicznego. Silną pozycję na arenie międzynarodowej pozwoliły utrzymać Rosji bogate złoża surowców naturalnych. Zgodnie z danymi Międzynarodowego Funduszu Walutowego[1], PKB w cenach bieżących Rosji za rok 2021 wyniosło 1,65 biliona dolarów (11 miejsce na świecie), z kolei według PKB ważonego parytetem siły nabywczej – 4,45 biliona dolarów (6 miejsce na świece). Struktura rosyjskiego PKB[2] jest następująca: rolnictwo – 3,7% przemysł – 30% i usługi – 56,3%. Ponadto, Rosja zaliczana jest do światowej czołówki gospodarek ze względu na potencjał gospodarczy (emerging markets), głównie uwarunkowane jest to obszernym terytorium, strategicznym położeniem kraju oraz bogatymi złożami strategicznych surowców naturalnych.

Sankcje gospodarcze mogą stanowczo osłabić międzynarodową pozycję Federacji Rosyjskiej na globalnym rynku, a także zaburzyć wewnętrzny ład fiskalny.  W ciągu tylko 4 dni od rozpoczęcia rosyjskiej napaści na terytorium Ukrainę cena rubla spadła o ponad jedną trzecią swojej wartości. Rosyjski bank centralny odpowiedział zdecydowanym ruchem – w dniu 28 lutego 2022 r. ponad dwukrotnie podniósł główną referencyjną stopę procentową z 9,5% do poziomu 20%, a także ogłosił wdrożenie ogromnych zastrzyków płynności dla krajowych instytucji finansowych (od 4 marca br.). Następstwem takiego działania będzie zmniejszenie zobowiązań rezerwowych rosyjskich banków o ponad 2,7 biliona rubli (tj. 26 miliardów dolarów w cenach bieżących). Jednocześnie, warto zwrócić uwagę, że Centralny Bank Federacji Rosyjskiej zapowiedział dynamiczny wykup złota na rynku krajowym celem zabezpieczenia rynku wewnętrznego przed postępującą inflacją (obecnie ok. 9%). Rosja konsekwentnie kontynuuje politykę dynamicznego wykupu złota od okresu akcesji Krymu w 2014 roku. Jednocześnie z ruchami w polityce pieniężnej – rosyjskie MF zdecydowało się na przymuszenie przedsiębiorców handlujących z zagranicą do sprzedaży 80 proc. zysków w walutach obcych.

Starania rosyjskich władz monetarnych w utrzymania płynności finansowej mogą nie przynieść oczekiwanych skutków. Najdotkliwszym ciosem dla rosyjskiego sektora finansowego może okazać się decyzja Rady nr 2022/346 z dnia 1 marca 2022 r. stanowiąca o odcięciu wybranych rosyjskich instytucji finansowych od globalnego systemu Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication, jednakże skutki takiego ruchu mogą mieć charakter jedynie krótkofalowy. Alternatywą dla SWIFT wydaje się być tworzony w Rosji od 2017 r. system wymiany informacji SPFS (skupia ok. 400 światowych instytucji). Jest on skorelowany z chińskim wewnętrznym systemem CBIBS, co w dłuższej perspektywie rodzi szansę na uniezależnienie się Rosji od zachodu.
            W obecnym czasie sankcje wymierzone przez Unię Europejską oraz Amerykę  dotknęły niemal wszystkich sektorów rosyjskiej gospodarki. Obserwuje się dynamiczną tendencję blokowania swoich usług przez międzynarodowe koncerny (General Motors, Mastercard, Apple, Visa, Disney), wiele globalnych firm (np. Volvo Car i Volvo, Harley-Davidson, Ikea) zawiesiło swoją działalność. Ciekawą inicjatywą w skali makro na zachodzie jest zmiana preferencji konsumentów przejawiająca się przez ograniczony popyt na produkty pochodzenia rosyjskiego (początek kodu kreskowego: 460 oraz 469) oraz białoruskiego (początek kodu kreskowego: 481), czego konsekwencją są szoki podażowe zaburzające równowagę rynkową, co prowadzi do zwiększenia cen tychże produktów.

Innym dotkliwym ciosem dla gospodarki rosyjskiej może być zapowiadane przez europejskich decydentów – zamrożenie rosyjskich rezerw walutowych. Przed dniem inwazji na Ukrainę wynosiły około 643 mld dolarów, z czego połowa z nich utrzymywana była w walutach zagranicznych: euro, dolarze amerykańskim oraz funcie brytyjskim.

Dobrze rozwijająca się w ostatnich latach gospodarka Rosji może pochwalić się  jednym z najniższych długów publicznych (w 2020 r. około 62,8 mld dolarów, tj. ok. 4 proc. rosyjskiego PKB), jednakże postępująca dolaryzacja rosyjskiej gospodarki może przynieść nieoczekiwane konsekwencje w postaci ryzyka rozprężenia sektora finansowego. Potencjalna droga do bankructwa Rosji prowadzi przez utratę zaufania zagranicznych instytucji finansowych oraz izolację od zagranicznych rynków kapitałowych.

Warto postawić sobie pytanie, czy podjęte przez bank centralny i władze rosyjskie środki przeciwdziałania dewaluacji rubla mające na celu powstrzymanie spirali inflacyjnej są skutecznym panaceum na postępującą zapaść gospodarczą, której konsekwencje mogą być trudne do naprawienia. W takich okolicznościach marzenia o przywróceniu wielkiego imperium rosyjskiego będą musiały zostać odroczone – bezterminowo.

[1]Międzynarodowy Fundusz Walutowy – baza danych: https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPDPC@WEO/RUS

https://www.imf.org/external/datamapper/NGDPD@WEO/RUS
[2]https://www.statista.com/statistics/271378/distribution-of-gross-domestic-product-gdp-across-economic-sectors-in-russia/