W obliczu współczesnych wyzwań, z jakimi zmaga się Unia Europejska, decydenci europejscy zwracają uwagę, że kluczowe znaczenie nabiera efektywność procesu decyzyjnego, który powinien adekwatnie odzwierciedlać dynamicznie zmieniającą się rzeczywistość polityczną i społeczną. W kontekście tych potrzeb, Parlament Europejski chciałby zyskać na znaczeniu poprzez wyraźne podkreślenie systemu dwuizbowego, na co wskazują proponowane zmiany w traktatach unijnych. Zmiany te, jak twierdzą ich autorzy, mają na celu nie tylko zdynamizowanie procesów decyzyjnych, ale również zwiększenie transparentności i odpowiedzialności w ramach instytucji Unii Europejskiej.
Przykładowo, obecny stan prawny, zdefiniowany w Traktacie o Unii Europejskiej (TUE), umożliwia Radzie Unii Europejskiej działanie na podstawie wniosków podnoszonych przez jedną trzecią państw członkowskich, Parlament Europejski, lub Komisję Europejską. Rada, działając większością czterech piątych głosów po uzyskaniu zgody Parlamentu Europejskiego, może stwierdzić istnienie ryzyka naruszenia podstawowych wartości UE przez państwo członkowskie. W założeniu jest to procedura mająca na celu zapewnienie przestrzegania wartości takich jak demokracja, praworządność i szacunek dla praw człowieka.
W ramach reformy, zmieniona ma zostać procedura, poprzez zwiększenie roli Parlamentu Europejskiego w procesie decyzyjnym. Zaproponowano, aby Rada, po uzyskaniu zgody Parlamentu, w zdecydowanie większej ilości spraw działała większością kwalifikowaną, co powinno zdaniem wnioskodawców doprowadzić do przyspieszenia i zwiększenia elastyczności procedur. Dodatkowo, terminy na stwierdzenie naruszenia fundamentalnych wartości przez państwo członkowskie, zostały skrócone do sześciu miesięcy od otrzymania wniosku.
Zmiany dotyczą także możliwości skierowania sprawy do Trybunału Sprawiedliwości UE przez Radę, również działającą większością kwalifikowaną, co może prowadzić do jeszcze szybszej reakcji na poważne naruszenia. Trybunał Sprawiedliwości UE uzyskuje nowe uprawnienia do decydowania w takich sprawach, co stanowi kolejny krok w kierunku poszerzenia i wzmocnienia jurysdykcji sądowej w UE. Nie da się nie zauważyć, że zmiany zdecydowanie skracają czas w jakim UE w tym zakresie może skutecznie działać. Z jednej strony, dbanie o efektywność temporalną podejmowanych działań stanowi postulat zasadny z abstrakcyjnego punktu widzenia, z drugiej zaś należy pamiętać, że zbytnie skracanie czasu częstokroć potrzebnego drugiej stronie na przemyślaną odpowiedź może prowadzić do poważnego naruszenia innych zasad i wartości, które powinny być dla UE nie mniej ważne.
Proponowane zmiany mają istotne znaczenie dla ram instytucjonalnych Unii Europejskiej. Wzmocnienie pozycji Parlamentu Europejskiego oraz częstsze występowanie kwalifikowanej większości w procesach decyzyjnych ma być coraz częściej podstawą zasadą. Jest to również istotny krok w kierunku odzwierciedlenia systemu dwuizbowego, o co zabiega Parlament Europejski, a co jego zdaniem ma prowadzić do wzmocnienia demokratycznych fundamentów UE, zapewniając bardziej zrównoważony i efektywny proces legislacyjny.
W praktyce natomiast, po wprowadzeniu zmian, można oczekiwać szybkiego reagowania na kryzysy i wyzwania, co może okazać się kluczowe w kontekście rosnących napięć międzynarodowych jak również wewnętrznych wyzwań, z którymi UE się mierzy. W związku z tym uznać można, że reforma procesu decyzyjnego w Unii Europejskiej jest ważnym elementem wzmacniającym rolę czy status instytucji UE, co uzasadniane jest dostosowywaniem się do współczesnych realiów oraz dążeniem UE do realizacji idei federalizmu. Ocena tego rodzaju motywacji bywa różnorodna i niejednoznaczna, a przy tym dodatkowo należy pamiętać, że interpretacja proponowanych zmian traktatowych po ich przyjęciu będzie należeć do Trybunału Sprawiedliwości UE sortującego wykładnię autonomiczną.
