W prawie Unii Europejskiej Rada – jako kluczowa instytucja unijna – decyduje w trzech systemach większości (art. 238 TFUE). Pierwszy z nich zakłada większość zwykłą, drugi większość kwalifikowaną, a trzeci jednomyślność.
Większość zwykła to co najmniej 14 członków Rady głosujących „za”. Rada decyduje większością zwykłą: a) w sprawach proceduralnych, np. przy przyjmowaniu regulaminu wewnętrznego, organizowaniu Sekretariatu Generalnego, przyjmowaniu zasad pracy komitetów przewidzianych w traktatach; b) o zwróceniu się do Komisji, by ta przeprowadziła analizę lub przedstawiła wniosek ustawodawczy.
Większość kwalifikowana potrzebna jest jeżeli Rada głosuje nad wnioskiem Komisji lub Wysokiego Przedstawiciela Unii do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa. Większość kwalifikowana jest osiągnięta, gdy spełnione są jednocześnie (łącznie) dwa warunki, tzn. 55% państw członkowskich głosuje „za” – w praktyce oznacza to 15 z 27 państw, a państwa członkowskie popierające wniosek reprezentują co najmniej 65% ogółu ludności UE. Z tego też powodu, system głosowania w Radzie większością kwalifikowaną nazywany jest często systemem podwójnej większości (tj. uwzględniającej liczbę pastw i liczbę ludności zamieszkujących te państwa). Z punktu widzenia przebiegu procedury decyzyjnej mającej zastosowanie w momencie przyjęcia większości kwalifikowanej, kluczowe znaczenie ma pojęcie tzw. mniejszości blokującej. Tworzą ją państwa, które nieakceptującą decyzji Rady i dążą do jej obalenia. Warunkami skutecznego powstania mniejszości blokującej jest to, aby państwa nieakceptujące decyzji reprezentowały co najmniej czterech członków w Radzie (co ma zastawianie w przypadku największych państw) oraz aby reprezentowały one więcej niż 35% ogółu ludności UE[1]. Z tej racji, ze w praktyce większość kwalifikowana jest najczęściej stosowana w Radzie to z punktu widzenia państwa niezgadzającego się z aktem legislacji unijnej kluczowe znaczenie ma zdolność koalicyjna i umiejętność zbudowania mniejszości blokującej. Należy wskazać, że w praktyce jest to bardzo trudne, zwłaszcza dla państw Europy Środkowej, co wynika głównie z tego że są to – poza Polską – państwa z niewielką liczbą ludności. Stąd symulując głosowanie z większością kwalifikowaną należy wskazać, że np. koalicja Polski z Węgrami, Rumunią, Bułgarią, Chorwacją, Czechami, Litwą, Łotwą. Estonią, Słowacją i Słowenią nie daje większości blokującej (pod względem liczby państwa mamy stosunek 16 za do 11 przeciw, natomiast pod względem liczby ludności 77,4% do 22,6%). W efekcie, na co należy zwrócić uwagę, Rada może skutecznie podjąć decyzję wbrew całej Europy Środkowej (obejmującej 11 państw członkowskich). Dlatego żeby rzeczywiście uzyskać skuteczny efekt blokujący w gronie państw blokujących musi się – obok np. Polski – znaleźć inne duże państwo członkowskie UE (np. Wochy, które skupiają 13,3% ludności UE albo Hiszpanię, mającą 10,6% ogółu ludności UE).
Wreszcie trzeciemu sposobem głosowania w Radzie jest jednomyślność. Traktat z Lizbony ogranicza ją do niewielu kwestii. Przyjęło się, że Rada decyduje jednomyślnie w sprawach uznawanych przez państwa członkowskie za delikatne. Obecnie jednomyślność obowiązuje w odniesieniu do: 1) wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (z wyjątkiem jasno określonych spraw wymagających większości kwalifikowanej, np. mianowanie specjalnego przedstawiciela); 2) kwestii obywatelstwa (tj. przyznawania nowych praw obywatelom UE); 3) członkostwa w UE nowych państw; 4) harmonizacji krajowych przepisów w dziedzinie podatków pośrednich; 5) finansów UE (tj. zasoby własne, wieloletnie ramy finansowe); 6) niektórych przepisów w dziedzinie sprawiedliwości i spraw wewnętrznych (prokurator europejski, prawo rodzinne, operacyjna współpraca policyjna itd.; 7) harmonizacji krajowych przepisów w dziedzinie zabezpieczenia społecznego i ochrony socjalnej. Należy pamiętać, że w przypadku dochodzenie do skutku decyzji w trybie jednomyślnym wstrzymanie się od głosu nie niemożliwa podjęcia decyzji. Dopiero wyraźny sprzeciw państwa członkowskiego kładzie kres procedurze decyzyjnej. Niemniej należy pamiętać, że art. 48 ust. 7 TUE przewiduje klauzulę pomostową, która umożliwia Radzie – w odniesieniu do niektórych dziedzin – odejście od zasady jednomyślności na rzecz głosowania większością kwalifikowaną. Ponadto w przypadku niektórych obszarów polityki Rada może (jednomyślnie) postanowić o rozszerzeniu zakresu głosowania większością kwalifikowaną (na przykład art. 81 ust. 3 TFUE dotyczący prawa rodzinnego mającego skutki transgraniczne). Spod klauzuli pomostowej wyłączone są decyzje mające wpływ na kwestie wojskowe lub obronne.
Podsumowując należy stwierdzić, że – po pierwsze – sam sposób procedowania aktu legislacyjnego UE, tj. procedura zwykła lub procedura specjalna, nie przesądza jeszcze o możliwości stosowania weta. To czy w danym przypadku weto może być w ogóle brane pod uwagę, zależy od materii sprawy rozpatrywanej przez Radę, a nie od samej procedury. Po drugie, Rada rozstrzyga w trzech systemach głosowania, tj. wygłosowania większością zwykłą, głosowania większością kwalifikowaną i głosowania jednomyślnego, przy czym w praktyce najczęściej zastosowanie ma większość kwalifikowana (tzw. podwójna większość głosów). Po trzecie, jednomyślność, ergo możliwość założenia weta ograniczona jest do stosunkowo niewielkiej liczby przypadków (np. zasoby własne, nowe prawa dla obywateli UE czy też przyjmowanie nowych członków), przy czym samo wstrzymanie się od głosowania nie oznacza de iure weta, a więc nie uniemożliwia wejście w życia aktu UE. Po czwarte i najważniejsze, w większości przypadków mechanizmów decyzyjnych, gdzie zastosowanie ma system podwójnej większości, państwa Europy Środkowej (11 państw Europy Środkowej (Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Węgry) reprezentuje raptem 22.6% ludności UE) nie są zdolne stworzyć skutecznej większości blokującej. Oznacza to, że należy wziąć pod uwagę budowanie kolacji albo z jeszcze większą liczbą państw (co samo w sobie jest trudne), albo z którymś z tzw. dużych państw członkowskich (np. Włochami czy Hiszpanią).
Należy podkreślić, że rozstrzygnięcia zapadłe na Radzie Europejskiej, przybierające postać tzw. konkluzji, choć nie mają skutków stricte prawnych, to w praktyce są kluczowym politycznym impulsem dla działań Komisji Europejskiej, która bazując właśnie na ustaleniach politycznych w Radzie, podejmuje w następnej kolejności działania prawne, przedkładając stosowne wnioski. W praktyce więc rozstrzygnięcia Rady mają pierwszorzędne znacznie, gdyż wcześniej czy później to na ich bazie opracowywane są rozwiązania, które mają wdrożyć do prawa UE polityczne kierunki aktywności. W ten sposób system instytucjonalny Unii obejmuje, z jednej strony, Radę – jako organ polityczny – która reprezentuje interesy państw członkowskich, z drugiej zaś strony Komisję – jako organ administracyjny, który ma wyrażać interesy całej Wspólnoty.
[1] Warto w skazać, że istnieje również tzw. wzmocniona większość kwalifikowana. Ma ona zastosowanie jeżeli Rada głosuje nad wnioskiem niepochodzącym od Komisji ani wysokiego przedstawiciela. Wzmocniona większość kwalifikowana jest osiągnięta, gdy spełnione są jednocześnie dwa warunki, tj.: 1) najmniej 72% państw członkowskich głosuje „za”, co w praktyce oznacza 20 z 27 państw; 2) państwa członkowskie popierające wniosek reprezentują co najmniej 65% ogółu ludności UE.
