Rosyjska inwazja na Ukrainę nie pozostała bez wpływu na rozstrzyganie spraw cywilnych. Oddziaływanie działań wojennych na funkcjonowanie sądów i trybunałów arbitrażowych można przedstawiać z różnej perspektywy. Ramy niniejszego artykułu dotyczą sądownictwa polubownego, z pominięciem działalności sądów państwowych. Podstawowe płaszczyzny badawcze to (1) wpływ agresji na funkcjonowanie arbitrażu ukraińskiego oraz (2) ocena aktywności zbrojnej na terenie Ukrainy na sądownictwo polubowne w innych państwach. W tym drugim aspekcie, kluczowy jest wpływ pola wojny na arbitraż w Polsce.
Zakres przedmiotowy niniejszej publikacji wymaga wyjaśnienia[1]. Przedmiot artykułu stanowią bowiem wyłącznie sprawy cywilne, ze szczególnym akcentem na sprawy sporne o charakterze międzynarodowym. Zrezygnowano zatem z próby omówienia możliwych arbitraży dotyczących m.in.: terytoriów spornych[2], arbitraży inwestycyjnych, kwestii morskich, ochrony praw konsumentów, które również rozstrzygane są przez ukraińskie sądy polubowne. Ramy artykułu nie pozwalają ponadto na kompleksowe ujęcie tematu oddziaływania wojny w Ukrainie na całość arbitrażu międzynarodowego. Z założenia zatem, rozważania w nim zawarte dotyczyć będą postępowań prowadzonych w Ukrainie.
Arbitraż ukraiński
Źródła podają, że w Ukrainie funkcjonuje ok. 500 zarejestrowanych stałych sądów polubownych[3]. Część z nich to tzw. „ogólne” sądy arbitrażowe (np. Domestic Arbitration Court, działający przy Ukrainian Chamber of Commerce and Industry), ale działają również „wyspecjalizowane” sądy polubowne (vide: Domestic Arbitration Court, którym administruje Association of Ukrainian Banks, czy też Maritime Arbitration Commission przy Ukrainian Chamber of Commerce and Industry). Zwrócić należy uwagę na International Commercial Arbitration Court, również działający przy Ukrainian Chamber of Commerce and Industry.
Według statystyk, ok. 50% ukraińskich spraw o charakterze międzynarodowym dotyczy przemysłów: metalurgicznego, rolnego i spożywczego, zaś wspomniany International Commercial Arbitration Court rejestruje roczny wpływ na poziomie ok. 300 spraw[4].
Wśród podstawowych źródeł prawa, regulujących ukraiński arbitraż, należy wyróżnić: ustawę o międzynarodowym arbitrażu handlowym (International Commercial Arbitration Act), kodeks postępowania cywilnego (Code of Civil Procedure) oraz kodeks postępowania handlowego (Commercial Procedural Code)[5]. Pierwszy ze wspomnianych aktów prawnych jest wzorowany na UNCITRAL Model Law on International Arbitration[6] (tzw. „ustawie modelowej UNCITRAL”), stanowiąca źródło prawa, na którym bazują systemy prawne w różnych jurysdykcjach i pozwala na formowanie nowoczesnego ustawodawstwa arbitrażowego[7]. Ukraina jest również stroną, stanowiących źródła prawa arbitrażowego, konwencji międzynarodowych, mających zastosowanie w arbitrażu. Mowa o Europejskiej Konwencji o międzynarodowym arbitrażu handlowym z Genewy z 21 kwietnia 1961 r. (tzw. „konwencja genewska”), Konwencji o uznawaniu i wykonywaniu zagranicznych orzeczeń arbitrażowych z Nowego Jorku z 10 czerwca 1958 r. („konwencja nowojorska”), Konwencji o rozwiązywaniu sporów inwestycyjnych między państwami i obywatelami innych państw z 18 marca 1965 r. („konwencja waszyngtońska”)[8]. W 2021 r., Ukraina była również stroną 65 dwustronnych umów o popieraniu i wzajemnej ochronie inwestycji[9] (tzw. „BIT”-y).
Prawodawca ukraiński dokonał również znaczącej reformy prawa arbitrażowego. Sprawy związane z uznawaniem i wykonywaniem wyroków arbitrażowych rozstrzyga w pierwszej instancji Sąd Apelacyjny w Kijowie, natomiast w postępowaniu apelacyjnym – Sąd Najwyższy. Wykluczona jest możliwość skorzystania ze skargi kasacyjnej[10]. Na przestrzeni kilkunastu ostatnich lat, systematycznie zwiększała się również liczba wniosków o uznanie/stwierdzenie wykonalności wyroków arbitrażowych. Mowa o 38 wnioskach w latach 2006-2009, poprzez 50 w 2018 r., 60 – w 2019 r., aż do 81 w 2020 r. O ile jednak w 2019 r. uznano bądź stwierdzono wykonalność ponad 90% wyroków, o tyle rok później odsetek ten nie przekroczył 85%. Zwraca natomiast uwagę relatywnie krótki czas postępowania przed sądami państwowymi w przedmiocie postępowania dot. uznania/stwierdzenia wykonalności wyroku arbitrażowego (w latach 2006-2020, z reguły, poniżej roku)[11].
Wnioski, płynące z analizy ukraińskiego systemu sądownictwa polubownego są następujące. Po pierwsze, na terenie Ukrainy funkcjonuje rozwinięty system sądownictwa polubownego. Potwierdza to znacząca liczba stałych sądów polubownych, o zdywersyfikowanym profilu działalności orzeczniczej. Po drugie, tylko liczba spraw arbitrażowych o charakterze międzynarodowym (dane sprzed wybuchu wojny ukraińsko-rosyjskiej) pozwala uznać państwo ukraińskie za kraj o dużym potencjale rozwoju sądownictwa polubownego. Dodatkowo, stałe sądy polubowne rozstrzygają przecież sprawy krajowe. Status Ukrainy jako kraju o rozwijającym się arbitrażu potwierdziłaby zapewne liczba spraw rozstrzyganych w postępowaniach arbitrażowych ad hoc (nie natrafiłem jednak na dane dotyczące ich liczby). Po trzecie, Ukraina dysponuje prawodawstwem arbitrażowym wzorowanym m.in. na uniwersalnych źródłach prawa (vide: ustawa modelowa UNCITRAL), jak również ratyfikowała umowy międzynarodowe, dotyczące sądownictwa polubownego. Na pozytywną ocenę zasługuje uproszczenie struktury sądów państwowych, rozstrzygających wnioski o uznanie/stwierdzenie wykonalności wyroków arbitrażowych. Po czwarte, zwraca uwagę liczba wyroków arbitrażowych, co do których złożono wnioski o uznanie lub stwierdzenie wykonalności. Niepokoi natomiast liczba odmów przez sądy państwowe uznawania/stwierdzania wykonalności judykatom sądów polubownych. Reasumując powyższe, Ukraina sprzed rosyjskiej agresji w 2022 r. była krajem, w którym sądownictwo polubowne rozwijało się systemowo. Chociaż nie można było uznać tego kraju za „arbitrażowego potentata”, to jednak na uwagę zasługują (1) dość znaczna (przed wojną) liczba rozstrzyganych spraw, (2) pozytywne zmiany legislacyjne, m.in. upraszczające właściwość instancyjną sądów państwowych w postępowaniach o uznanie/stwierdzenie wykonalności wyroków arbitrażowych.
Relacja między miejscem arbitrażu a możliwościami prowadzenia postępowania z wykorzystaniem środków porozumiewania się na odległość
Zasadność stosowania np. Konwencji z Nowego Jorku została potwierdzona w piśmiennictwie. Trafnie przyjmuje się, że automatyczne stosowanie ustawodawstw krajowych do zagranicznych wyroków arbitrażowych, co do których powinno się stosować konwencję nowojorską, może poważnie podważyć ich ostateczność oraz doprowadzić do wydawania sprzecznych rozstrzygnięć[12]. Należy jednak mieć na uwadze, że o zakresie stosowania Konwencji decyduje prawo krajowe[13]. Jak wskazano w śródtytule 2., ustawodawstwo Ukrainy umożliwia stosowanie przez sądy państwowe konwencji nowojorskiej, mającej znaczenie dla uznawania/stwierdzania wykonalności zagranicznych orzeczeń arbitrażowych. Artykuł I. 1. Konwencji pozwala na jej stosowanie do orzeczeń arbitrażowych, które wskutek sporów między osobami fizycznymi lub prawnymi zostały wydane na obszarze państwa innego niż to, w którym żąda się uznania i wykonania tych orzeczeń (tekst polski). Nie można zatem, co do zasady, stosować Konwencji w sytuacji gdy dotyczy ona wyroku arbitrażowego o charakterze krajowym (np. wyroku wydanego między dwoma podmiotami pochodzącymi z Ukrainy) (zob. szerzej poniżej). Wśród najczęstszych powodów odmowy uznania/stwierdzenia wykonalności zagranicznego orzeczenia arbitrażowego wymienia się: (1) brak należytego powiadomienia strony o wyznaczeniu arbitra lub o procedurze arbitrażowej [art. V ust. 1 lit b) Konwencji] oraz (2) sprzeczność uznawanego orzeczenia z tzw. „klauzulą porządku publicznego” Ukrainy [art. V ust. 2 lit. b) konwencji nowojorskiej]. W przypadku drugiej z przesłanek, mowa jednak o 14%-owej skuteczności powoływania się na klauzulę porządku publicznego (na 86 spraw w 2020 r.)[14].
Z kolei, artykuł IX konwencji genewskiej reguluje wpływ uchylenia w jednym z państw będących stroną Konwencji orzeczenia arbitrażowego na odmowę uznania lub wykonania tego orzeczenia w innych państwach stronach Konwencji. Odmowa możliwa jest wówczas, gdy zachodzą przesłanki określone w tym przepisie, a uchylenie orzeczono w państwie, w którym lub według prawa którego orzeczenie to zostało wydane. Jeśli więc sąd państwowy Ukrainy uchylił wyrok arbitrażowy z powodów przewidzianych w art. IX Konwencji, to nie można żądać skutecznie uznania/stwierdzenia jego wykonalności na terenie innego państwa-sygnatariusza Konwencji.
Wymaga podkreślenia, że sądownictwo polubowne znacznie częściej wykorzystuje środki elektronicznej komunikacji aniżeli sądy państwowe. Epidemia COVID-19 spowodowała konieczność ich stosowania przez sądy państwowe, ale również przyspieszyła rozwój ich wykorzystania w arbitrażu. Dodatkowo, pandemia zachęciła badaczy arbitrażu do dalszych badań nad tematem zasadności i możliwości prowadzenia zdalnych postępowań[15]. O ile, in genere, arbitraż jest krytykowany m.in. za „rozmywanie” praw powoda, to wśród jego zalet wymienia się korzyści ekonomiczne związane z poddaniem sporu pod sąd polubowny[16]. Spora w tym zasługa możliwości redukcji kosztów postępowania m.in. właśnie z uwagi na wykorzystanie zdobyczy technologicznych przy prowadzeniu sporów. W 2020 r., szereg amerykańskich organizacji arbitrażowych (np. American Arbitration Association), w uwagi na COVID-19, zaleciło stałym sądom polubownym zawieszenie rozstrzygania spraw stacjonarnie, co rzeczywiście miało miejsce. Część stron sporów, niechętnych wirtualnym rozprawom, zadeklarowała jednak wolę wstrzymania się z rozpoznaniem spraw do czasu ustania pandemii[17]. Pomimo tego, generalnie zdalne prowadzenie sporów arbitrażowych uzasadnia tezę o przewadze sądownictwa polubownego nad sądami państwowymi w zakresie elastyczności i dynamiki[18]. Wojna ukraińsko-rosyjska zapewne tylko przyspieszyła procesy wykorzystywania w arbitrażu środków elektronicznego porozumiewania się na odległość. W obliczu działań zbrojnych, taki sposób prowadzenia sporów jest po prostu bezpieczniejszy dla uczestników postępowania.
Okoliczność, że Ukraina jest sygnatariuszem obu konwencji, kształtuje sytuację prawną (1) wyroków arbitrażowych, wydanych poza terytorium Ukrainy, które nie mają charakteru krajowego, (2) rozstrzygnięć arbitrażowych meriti, zapadłych na terenie Ukrainy, co do których złożono za granicą wniosek o ich uznanie/stwierdzenie wykonalności.
Na gruncie konwencji nowojorskiej, należy uporządkować pojęcia. Oto bowiem, art. I Konwencji rozróżnia „zagraniczne” (foreign) oraz „nie-krajowe” (nondomestic) wyroki arbitrażowe. Zwrócić należy uwagę na próby zbiorczego zdefiniowania pojęcia „zagranicznych wyroków”[19]. Tym samym, czysto funkcjonalnie, wyroki „nie-krajowe” są rodzajem wyroków zagranicznych. Trafnie natomiast przyjęto w judykaturze, iż konwencja nowojorska nie zawiera definicji „nie-krajowego” wyroku arbitrażowego[20]. Ma to kapitalne kluczowe znaczenie dla zastosowania Konwencji. W piśmiennictwie zagranicznym wskazuje się przypadki, kiedy konwencja nowojorska powinna mieć zastosowanie. Chodzi o przypadki gdy pomimo iż podmioty (strony sporu) pochodzą z tego samego kraju to jednak wyrok dotyczy własności położonej za granicą, przewiduje wykonanie (umowy) za granicą, bądź też przedmiot sporu pozostaje w uzasadnionym związku z co najmniej jednym państwem obcym[21]. Niezależnie od powyższego, na mocy stosowania konwencji nowojorskiej, można mówić o założeniu iż prima facie orzeczenie zagraniczne powinno zostać uznane bądź też należy potwierdzić jego wykonalność[22].
Powyższe rozważania odnośnie do konwencji nowojorskiej mają kluczowe znaczenie z punktu widzenia miejsca wydania wyroku arbitrażowego lub jego charakteru. Czym innym od miejsca wydania wyroku może być miejsce prowadzenia arbitrażu. Rozróżnienie to jest szczególnie istotne w kontekście działań wojennych. Dla zastosowania Konwencji, najważniejsze będzie czy (1) wyrok został wydany poza terytorium Ukrainy, względnie, (2) czy prowadząc w Ukrainie postępowanie o uznanie/stwierdzenie wykonalności takiego wyroku trzeba będzie uznać iż nie jest to orzeczenie krajowe. Również z punktu widzenia arbitrażu ukraińskiego kluczowe znaczenie ma nie tyle miejsce arbitrażu, ile miejsce wydania wyroku arbitrażowego. Zdalne prowadzenie postępowań arbitrażowych wydaje się również irrelewantne z punktu widzenia miejsca arbitrażu. Działania wojenne mogą spowodować jego zmianę. Należy wtedy zbadać wpływ zmiany miejsca arbitrażu, określonego przez strony (np. w klauzuli arbitrażowej), na treść wyroku. Moim zdaniem, na gruncie konwencji nowojorskiej ocena taka będzie możliwa tylko w przypadku wyroków zagranicznych i tylko w przypadku gdy z tego powodu strona nie będzie mogła przedstawić swojej sprawy [art. V ust. 1 lit. c) Konwencji]. Może się bowiem okazać, że miejsce arbitrażu zmieni się z ustalonego na terenie Ukrainy na dowolne miejsce za granicą. Gdy natomiast miejscem wydania wyroku jest Ukraina, należy ustalić czy mamy do czynienia z wyrokiem „nie-krajowym” (nondomestic). W myśl wspomnianego stanowiska, powołanego przez A. J. van den Berga, wyrok wydany w Ukrainie będzie „nie-krajowy” jeśli będzie dotyczyć własności położonej za granicą, strony będą realizować umowę poza Ukrainą, bądź też spór będzie mieć związek z co najmniej jednym państwem obcym.
Ze względu na odmienny zakres przedmiotowy i szerszy zasięg terytorialny konwencji nowojorskiej[23], należy ustalić wpływ rozstrzygnięć ukraińskich sądów państwowych w zakresie uchylenia ukraińskiego wyroku arbitrażowego. Z zasady, miejsce wydania wyroku arbitrażowego w Ukrainie determinuje jurysdykcję ukraińskich sądów państwowych w sprawach dotyczących uchylenia wyroku. Uchylenie wyroku ukraińskiego z powodów przewidzianych w art. IX konwencji genewskiej uniemożliwia uznanie/stwierdzenie wykonalności jego państwie-sygnatariuszu Konwencji. Sąd zagraniczny, orzekający co do uznania/stwierdzenia wykonalności, wyda orzeczenie odmowne pod dwoma, kumulatywnie spełnionymi warunkami. Po pierwsze, wyrok arbitrażowy co do którego orzeka, musi zostać wcześniej prawomocnie uchylony przez ukraińskie sądy państwowe. Po drugie, sąd zagraniczny zbada czy sąd ukraiński oparł swoje uchylenie na przesłankach wynikających z art. IX Konwencji. Podobnie jak w przypadku konwencji nowojorskiej, tak na gruncie konwencji genewskiej, miejsce arbitrażu wydaje się irrelewantne z punktu widzenia zakresu zastosowania jej art. IX. Zmiana miejsca arbitrażu nie stanowi, w moim przekonaniu, realizacji przesłanki sprzeczności wyroku z procedurą uzgodnioną przez strony w rozumieniu art. IX lit. d) Konwencji. Wyjątkowo, odmowa uznania/stwierdzenia wykonalności wyroku ukraińskiego będzie możliwa, jeśli zmiana miejsca arbitrażu z powodu działań wojennych spowoduje, że strona nie będzie mogła złożyć wyjaśnień [art. IX lit. b) Konwencji]. Przesłuchanie strony z użyciem elektronicznych środków porozumiewania się na odległość wyklucza możliwość uchylenia orzeczenia z racji jej usprawiedliwionego niestawiennictwa na rozprawie. Sąd zagraniczny będzie zobowiązany do uznania/stwierdzenia wykonalności takiego orzeczenia arbitrażowego, wydanego w Ukrainie.
Mając na uwadze przedstawione rozważania, można skonstatować, iż możliwość wykorzystania w procesie arbitrażowym środków elektronicznego porozumiewania się na odległość znacząco zmienia optykę miejsca prowadzenia arbitrażu. W żaden sposób natomiast nie zmienia oceny wyroku, jeśli został on wydany na terytorium Ukrainy. O ile strona sporu została należycie powiadomiona o terminie rozprawy i umożliwiono jej udział – choćby przy wykorzystaniu tych narzędzi – nie może to stanowić okoliczności uzasadniającej uchylenie, bądź odmowę uznania/stwierdzenia wykonalności wyroku. Mowa oczywiście o takich przypadkach, w których strona miała możliwość zdalnego połączenia. W warunkach wojennych, kwestia ta nie jest oczywista i będzie musiała, in concreto, być badana przez sądy.
Działania wojenne w Ukrainie, a możliwość prowadzenia postępowań arbitrażowych
Pomimo trwającej wojny w Ukrainie, możliwość prowadzenia postępowań arbitrażowych na jej terytorium nie jest wykluczona. Będzie to możliwe, w szczególności, dzięki wykorzystaniu środków elektronicznego porozumiewania się na odległość. Miejsce prowadzenia arbitrażu staje się nieoczywiste. Pewne komplikacja natomiast może wywołać zmiana miejsca wydania arbitrażu. Kluczowe jest przy tym brzmienie klauzul arbitrażowych, bowiem w praktyce domniemywa się, iż jeśli w umowie o arbitraż określa się miejsca arbitrażu, to należy w nim również wydać wyrok. W obliczu sytuacji w Ukrainie, współzależność ta nie jest oczywista. Możliwe jest również – wzorem wspomnianych rekomendacji amerykańskich instytucji arbitrażowych – zawieszenie ukraińskich arbitraży do czasu zakończenia wojny. Nie wchodząc w szczegóły regulaminów ukraińskich stałych sądów polubownych (bądź przy woli stron arbitraży ad-hoc), z pewnością takie zawieszenie będzie możliwe na zgodny wniosek stron. Inną sprawą natomiast jest czy działania wojenne nie przesądzają o stanie siły wyższej (vis maior), uniemożliwiającej prowadzenie sporu. Jestem jednak zdania, iż przypadek ten dotyczy możliwości stosowania norm prawa materialnego, gdy postępowanie arbitrażowe per se to przede wszystkim stosowanie przepisów o charakterze procesowym. Nie zmienia to faktu, że arbitrzy przewodniczący mogą z urzędu wydawać postanowienia o zawieszeniu postępowania w sprawie, która im powierzono. Na kanwie tych rozważań, odnotować należy, iż ukraińskie środowisko arbitrażowe nie zrezygnowało całkowicie ze swojej działalności w obliczu rosyjskiej agresji[24].
Wpływ wojny w Ukrainie na sądownictwo polubowne w Polsce
Wśród wypowiedzi przedstawicieli polskiej doktryny arbitrażowej, na szczególną uwagę zasługuje pogląd, iż działania wojenne na terytorium naszego sąsiada nie wywarły znaczącego wpływu na polski arbitraż; w szczególności – nie zwiększyły liczby spraw rozpoznawanych przez polskie największe stałe sądy polubowne[25]. Wypowiedź ta bazowała na empirycznym rozeznaniu Autora wśród ukraińskich praktyków arbitrażu.
Wniosek, jaki nasuwa się w związku z niezmienioną liczbą spraw rozstrzyganych przez polskie stałe sądy polubowne jest taka, że działania wojenne wpływają na arbitraż ukraiński w mniejszym stopniu aniżeli na sądy państwowe. Arbitraż umożliwia łatwiejszą alokację postępowania do innego państwa poprzez (1) zmianę miejsca arbitrażu, bądź też (2) „przejęcie” jurysdykcji przez inny stały sąd polubowny. Rzecz jasna, ma to związek z praktykowanym powszechnie w sądownictwie polubownym prowadzenie posiedzeń z wykorzystaniem środków elektronicznego porozumiewania się na odległość. Należy jednak rozważyć kwestię braku alokacji tychże postępowań z Ukrainy, w tym do Polski. Umowa o arbitraż może, ale nie musi określać miejsca arbitrażu. Wynika to z art. 7 i nast. ustawy modelowej UNCITRAL (w brzmieniu z 2006 r.), jak też art. I ust. 2 konwencji genewskiej. Ustawodawstwa krajowe mogą oczywiście nakładać na strony obowiązek określenia miejsca arbitrażu, ale – ze względu na znaczenie ustawy modelowej UNCITRAL jako wzorca normatywnego – będzie to praktyka wyjątkowa. Chociaż zagadnienie to nie jest szerzej prezentowane w piśmiennictwie arbitrażowym, należy opowiedzieć się za możliwością zmiany umowy o arbitraż. Tym samym, generalna zasada powinna być taka, iż nawet po rozpoczęciu sporu strony powinny mieć możliwość modyfikacji klauzuli arbitrażowej co do miejsca arbitrażu, a nawet przekazania pierwotnej jurysdykcji innemu sądowi polubownemu. Nie wykluczam również przekazania do arbitrażu ad hoc w innym państwie. Należy jednak pamiętać, że w większości krajów istnieje wymóg sporządzenia umowy o arbitraż na piśmie. Nie wchodząc w doktrynalne rozważania co do skutków prawnych niezachowania formy pisemnej umowy zmieniającej pierwotną klauzulę, pojawia się problem czy w warunkach wojennych strony mogą dokonać zmiany takiej umowy. Kolejna kwestia, mającą kluczowe znaczenie przy zmianie miejsca arbitrażu na zagranicę, to wybór prawa materialnego właściwego dla rozpoznania sporu. Wspomniano wcześniej o art. VII konwencji genewskiej, umożliwiającym dokonanie nawet wyboru prawa obcego. Nie ma jurydycznych przeszkód aby np. polski stały sąd polubowny rozstrzygał sprawę zgodnie z prawem ukraińskim. Praktyczny problem pojawia się jednak przy zaskarżaniu do polskich sądów państwowych takich wyroków, bądź składania wniosków o ich uznanie/stwierdzenie wykonalności. Jedną bowiem z przesłanek badania przez polski sąd państwowy (z urzędu) jest ocena wyroku z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej [art. 1206 § 2 pkt 2) k.p.c., art. 1214 § 3 pkt 2) k.p.c.]. Polska ustawa procesowa nie zawiera wymogu dokonywania analogicznej oceny w przypadku wyroków arbitrażowych, co do których złożono wniosek o uznanie/stwierdzenie wykonalności w Polsce. Jednak, w przypadku poddania sporów przed polskimi sądami polubownymi pod prawo ukraińskie, można mówić o pewnej niespójności normatywnej między art. VII konwencji genewskiej, a art. 1205 k.p.c., zezwalającym na uchylenie wyroku arbitrażowego wydanego w Polsce (bez względu na wybór prawa materialnego, dokonany przez strony). W takim przypadku, jedynie uznanie/stwierdzenie wykonalności na terenie Ukrainy wyroku arbitrażowego, który zapadł w Polsce w oparciu o prawo ukraińskie, nie powinno nasuwać większych problemów praktycznych. Siłą rzeczy, zastosowanie znajdzie art. V konwencji nowojorskiej.
Podsumowanie
Rosyjska agresja na Ukrainę nie spowodowała załamania tamtejszego systemu sądownictwa polubownego. Umożliwiły to m.in. (1) korzystanie przez ukraińskie sądy arbitrażowe z rozwiązań technologicznych oraz (2) system prawny, bazujący na uniwersalnych rozwiązaniach normatywnych, który jednak nie premiuje wydawania wyroków arbitrażowych w innych państwach niż Ukraina. Z perspektywy polskiej, sytuacja taka nie jest korzystna. Ramy niniejszej publikacji wykluczają jednak szersze studium nad przypadkiem ewentualnego przepływu spraw z Ukrainy do innych krajów niż Polska. Należało również wykluczyć z zakresu publikacji kwestie pozanormatywne, związane m.in. z porównaniem kosztów arbitraży polskich i ukraińskich, zaufaniem stron do ukraińskich sądów polubownych oraz państwowych (prowadzących postępowania postarbitrażowe). Zarazem, należy oczekiwać, że strona ukraińska będzie konsekwentnie domagała się rozstrzygnięcia na forum międzynarodowym kwestii roszczeń reparacyjnych od Rosji – możliwe, iż w formie arbitrażu.
[1] Ze względu na specyfikę alfabetu ukraińskiego, nazwy własne instytucji arbitrażowych oraz źródeł prawa będą podawane w dostępnych transkryptach na język angielski.
[2] Odrębnie należy potraktować również działania strony ukraińskiej na arenie międzynarodowej (Organizacja Narodów Zjednoczonych), bowiem domaga się ona powołania specjalnej komisji zajmującej się kwestią reparacji wojennych w wysokości 300 mld USD od Rosji. Zob. więcej: C. Sanderson, Ukraine pushes for war claims commission, Global Arbitration Review z 10.10.2022 r.,
źródło: https://globalarbitrationreview.com/article/ukraine-pushes-war-claims-commission, dostęp: 3.12.2022 r.
[3] Ukrainian Arbitration Association, Arbitration Institutions, źródło: http://arbitration.kiev.ua/en-US/Arbitration-in-Ukraine/Arbitration-institutions.aspx?ID=139, dostęp: 2.12.2022 r.
[4] O. Volkov, M. Kliuchkovskiy, Arbitration procedures and practice in Ukraine: overview, Thomson Reuters Practical Law,
źródło:https://uk.practicallaw.thomsonreuters.com/96328191?transitionType=Default&contextData=(sc.Default)&firstPage=true, dostęp: 3.12.2022 r.
[5] O. Alyoshin, V. Mazurenko, O. Nosenko, The International Arbitration Review in Ukraine: 2022, źródło: https://www.lexology.com/library/detail.aspx?g=4f4d8cbb-bf0b-481e-8330-aba652793a23, dostęp: 9.12.2022 r.
[6] Ibidem.
[7] M. Asłanowicz, UNCITRAL – regulamin i ustawa modelowa, Studia Prawnicze, zeszyt 1 (193)/2013, s. 7-8.
[8] O. Alyoshin, V. Odnorih, The International Arbitration Review 2021: Ukraine, źródło: https://vkp.ua/en/publication/international-arbitration-in-ukraine-2021, dostęp: 9.12.2022 r.
[9] Ibidem, stan na 05.2021 r.
[10] S. Uvarov, O. Maslov, K. Mysenko, Statistically Confirmed Arbitration Friendliness: Recognition and Enforcement of Arbitral Awards in Ukraine in 2006 – 2020, źródło: http://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/2022/02/03/statistically-confirmed-arbitration-friendliness-recognition-and-enforcement-of-arbitral-awards-in-ukraine-in-2006-2020/.
źródło: http://arbitrationblog.kluwerarbitration.com/2022/02/03/statistically-confirmed-arbitration-friendliness-recognition-and-enforcement-of-arbitral-awards-in-ukraine-in-2006-2020/, dostęp: 9.12.2022 r.
[11] Ibidem.
[12] Wyrok United States Court of Appeals for the Second Circuit z 12.08.1999 r. ws. Baker Marine, Ltd. v. Chevron, Ltd., 97-9615, 97-9617, źródło: https://www.lexisnexis.com/community/case-opinion/b/case/posts/baker-marine-ltd-v-chevron-ltd, dostęp: 10.12.2022 r.
[13] A. W. Wiśniewski, [w:] A. Szumański (red.), System Prawa Handlowego, t. VIII Arbitraż handlowy, Warszawa 2015, s. 156.
[14] S. Uvarov, O. Maslov, K. Mysenko, op. cit.
[15] Zob. więcej: M. Scherer, Remote Hearings in International Arbitration: an Analytical Framework, Journal of International Arbitration, Vol. 37, Iss. 4, s. 407-448.
[16] D. Horton, Forced Remote Arbitration, Cornell Law Review, Vol. 108/2022, s. 16.
[17] Ibidem, s. 20.
[18] K. Nagarajan, J.J. East, Jr., Salient Considerations for Remote International Arbitration Hearings [w:] S. Lanani, S. G. Shapiro (red.), The Impact of Covid on International Disputes, Brill 2022, s. 100.
[19]A. J. van den Berg The New York Convention of 1958: An Overview, s. 2, źródło: https://cdn.arbitration-icca.org/s3fspublic/document/media_document/media012125884227980new_york_convention_of_1958_overview.pdf, dostęp: 10.12.2022 r., uważa, iż konwencja nowojorska zawiera dwie definicje „zagranicznego” wyroku arbitrażowego: (1) gdy wyrok został wydany w kraju innym niż kraj w którym żąda się uznania/stwierdzenia wykonalności, (2) wyrok w państwie, w którym żąda się jego uznania/stwierdzenia wykonalności nie jest uważany za orzeczenie krajowe. W tym drugim przypadku, Autor wskazuje jednak na pojęcie „nie-krajowego” orzeczenia.
[20] Zob. wyrok U.S. District Court for the Southern District of New York z 7.10.1982 r. ws. Bergesen v. Joseph Muller Corp., 548 F. Supp. 650 (1982), źródło: https://law.justia.com/cases/federal/district-courts/FSupp/548/650/1651030/, dostęp: 10.12.2022 r.
[21] A. J. van den Berg, When Is an Arbitral Award Nondomestic Under the New York Convention of 1958? Pace Law Review, Vol. 6, Iss. 1, 1985, s. 31.
[22] Wyrok Court of Appeals (England and Wales) z 18.04.2002 r. ws. Yukos Oil Co. v. Dardana Ltd., EWCA Civ 543,
źródło:https://uk.practicallaw.thomsonreuters.com/Document/I949C7530E42711DA8FC2A0F0355337E9/View/FullText.html?transitionType=Default&contextData=(sc.Default)&comp=pluk, dostęp: 10.12.2022 r.
[23] A. W. Wiśniewski, op. cit., s. 158.
[24] W dniu 10-11.11.2022 r., w ramach Kyiev Arbitration Days 2022, odbyła się konferencja naukowa “After the war: the legal battles”, źródło: http://arbitration.kiev.ua/en-US/UAA-Events/International-Conference-KYIV-ARBITRATION-DAYS-2022-After-the-war-the-legal-battles.aspx?ID=1179, dostęp: 10.12.2022 r.
[25] M. Asłanowicz, Wpływ wojny w Ukrainie na rozstrzyganie sporów w drodze arbitrażu handlowego, referat wygłoszony w dniu 14.10.2022 r., podczas konferencji Adwokat dla przedsiębiorcy” w Ministerstwie Rozwoju i Technologii, organizowanej przez Sekcje Praktyków Prawa Okręgowej Rady Adwokackiej w Warszawie oraz Ministerstwo Rozwoju i Technologii, informacja o wydarzeniu: https://www.ora-warszawa.com.pl/aktualnosci/adwokat-dla-przedsiebiorcy-ii-edycja/, dostęp: 10.12.2022 r.
