Agresja zbrojna Rosji na Ukrainę w lutym 2022 r. diametralnie zmieniła sytuację w Europie. Poza zmianami w polityce obronnej, pojawiły się głosy o konieczności rewizji polityki energetycznej UE oraz Europejskiego Zielonego Ładu i pakietu Fit for 55, przede wszystkim w kwestii surowców, dając priorytet bezpieczeństwu energetycznemu Europy w obliczu pogłębiającego się konfliktu z Rosją. Bez wątpienia obecna sytuacja geopolityczna wymaga zmniejszenia uzależnienia UE od dostaw gazu i ropy z Rosji, gdyż każde załamanie dostaw byłoby wstrząsem dla europejskiej gospodarki. Przedmiotem debaty pozostaje jednak, czy odpowiedzią powinien być powrót do węgla, czy też przeciwnie – przyspieszenie zielonej transformacji i odejście od paliw kopalnych. Komisja Europejska podkreśla znaczenie Europejskiego Zielonego Ładu i pakietu legislacyjnego Fit for 55 dla samowystarczalności energetycznej Unii i zmniejszenia uzależnienia od węglowodorów na rzecz OZE. Z kolei państwa członkowskie opierające energetykę na węglu i mające własne zasoby tego surowca oczekują zwiększenia roli węgla w miksie energetycznym, szczególnie w obliczu wzrostu cen gazu i ropy. Nieuchronne wydaje się ograniczenie lub nawet odwrót od substytucji węgla rosyjskim gazem w elektroenergetyce. Kontrowersyjna jest nadal kwestia zastosowania atomu w energetyce oraz bezpieczeństwo budowy elektrowni jądrowych, szczególnie w obliczu zagrożeń związanych z prowadzeniem działań wojennych w okolicy ukraińskich elektrowni atomowych (Energia elektryczna wytwarzana w elektrowniach jądrowych charakteryzuje się niską emisyjnością i stanowi stabilne źródło mocy. Choć mogło się wydawać, że beneficjentem dekarbonizacji będą państwa produkujące siłownie nuklearne, to jednak katastrofa elektrowni atomowej Fukushima w Japonii w 2011 r. zmniejszyła poparcie opinii publicznej dla takich inwestycji. Niemcy całkowicie zrezygnowały z energetyki nuklearnej. Liderem w tej dziedzinie pozostaje Francja, która pozyskuje 75% energii z atomu (Belgia 56%). Rosyjska agresja na Ukrainę doprowadziła również do ujawnienia licznych okoliczności, zależności i rosyjskich wpływów w Europie, co rzuca niepokojące światło na politykę Niemiec i Komisji Europejskiej w sprawie gazu, w tym projekty Nord Stream 1 i Nord Stream 2 oraz traktowanie gazu jako „zielonego paliwa przejściowego” Choć gaz ziemny to paliwo kopalne, jest postrzegany jako „partner dla OZE” ze względu na niższą od węgla emisyjność (Uznanie inwestycji w gaz ziemny i energetykę jądrową jako zielone i tym samym umożliwienie kierowania na nie unijnych funduszy zaproponowała Komisja Europejska w grudniu 2021 r., a decyzją z dnia 6 lipca 2022 r. zaakceptował Parlament Europejski. Znaczne wykorzystanie gazu powoduje, że wciąż niezbędne jest zapewnienie stałych dostaw gazu pochodzącego z kopalń, co przejawiało się wspieraniem inwestycji takich jak Nord Stream II, które przeczyły narracji o odejściu od kopalnego gazu ziemnego w krótkim lub średnim terminie). Komisja Europejska twierdzi, że uwzględnienie energii elektrycznej wytwarzanej z gazu ziemnego w wytycznych dotyczących zielonych inwestycji pomoże UE osiągnąć cele na 2030 r. w zakresie dekarbonizacji energetyki, ponieważ uzależnione od węgla kraje UE przestawią się na gaz ziemny, co obniży ich ogólną emisję.
W dniu 18 maja 2022 r. Komisja Europejska przedstawiła plan prowadzący do szybkiego ograniczenia zależności od rosyjskich paliw kopalnych oraz do szybkiej transformacji ekologicznej (REPowerEU). Plan odejścia od rosyjskiego gazu, ropy i węgla do 2027 r. jest oparty na trzech głównych założeniach:
1. oszczędności energii i zmniejszaniu zależności energetycznej poprzez promowanie efektywności energetycznej;
2. dywersyfikacji źródeł energii poprzez wyszukiwanie nowych rynków dostaw w celu zmniejszenia zależności od surowców z Rosji;
3. zastępowaniu paliw kopalnych dzięki przejściu na OZE i przyśpieszeniu transformacji w kierunku czystej energii dzięki kombinacji inwestycji i reform.
Środki przewidziane w planie REPowerEU mają przyspieszyć wprowadzanie energii ze źródeł odnawialnych w produkcji energii elektrycznej, przemyśle, budownictwie i transporcie w celu zastąpienia paliw kopalnych. Komisja proponuje zwiększenie celów określonych w pakiecie Fit for 55: celu w zakresie efektywności energetycznej z 9 do 13% oraz celu dotyczącego odnawialnych źródeł energii z 40 do 45%.
Zewnętrzna strategia energetyczna UE ma ułatwić dywersyfikację źródeł energii i nawiązywanie długoterminowych partnerstw z dostawcami, w tym współpracę w sektorze wodoru lub innych ekologicznych technologii. Nowo utworzona unijna platforma energetyczna umożliwi dobrowolne wspólne zakupy gazu, LNG i wodoru poprzez łączenie popytu, optymalizację wykorzystania infrastruktury i koordynację działań informacyjnych kierowanych do dostawców. Kolejnym krokiem będzie rozważenie mechanizmu wspólnych zakupów, który pozwoli na negocjowanie i zawieranie umów na zakup gazu w imieniu uczestniczących państw członkowskich.
Realizacja celów REPowerEU wymaga dodatkowych inwestycji w wysokości 210 mld euro do 2027 r. Stąd centralnym elementem planu REPowerEU jest Instrument na rzecz Odbudowy i Zwiększania Odporności (RRF), który posłuży jako wsparcie skoordynowanego planowania i finansowania infrastruktury transgranicznej oraz krajowej, a także projektów i reform w sektorze energii. Zaproponowano również wspierać projekty w zakresie dekarbonizacji i transformacji ekologicznej w drodze inwestycji w energię odnawialną, wodór i infrastrukturę w ramach polityki spójności i funduszu innowacyjnego oraz przesunięcie środków ze wspólnej polityki rolnej oraz ze sprzedaży uprawnień w ramach systemu handlu emisjami, obecnie w rezerwie stabilności rynkowej.
Ponadto zachęca się państwa członkowskie do stosowania środków fiskalnych skłaniających do oszczędności energii, takich jak obniżone stawki VAT na energooszczędne systemy grzewcze, czy izolację budynków. Komisja określa również środki awaryjne na wypadek poważnych zakłóceń w dostawach i przewiduje wydanie wytycznych dotyczących kryteriów ustalania priorytetów dla konsumentów
